Piestrzenica kasztanowata (Gyromitra esculenta) – śmiertelnie trująca i podstępna sobowtórka smardza

Piestrzenica kasztanowata (Gyromitra esculenta) to jeden z najniebezpieczniejszych grzybów rosnących w Polsce. Mimo że z pozoru może wydawać się smardzopodobna, w rzeczywistości zawiera śmiertelnie toksyczne związki, które w kontakcie z organizmem mogą prowadzić do poważnych uszkodzeń wątroby, a nawet zgonu. Niestety, właśnie przez podobieństwo do smardza jadalnego, wielu niedoświadczonych grzybiarzy myli te dwa gatunki – z fatalnymi skutkami.

Nie wiesz jaki grzyb? Grzybiarze Polska – Dołącz do grupy na Facebook’u.

Jak wygląda piestrzenica kasztanowata?

Z pozoru może przypominać smardza, ale przy dokładniejszym przyjrzeniu się widać wyraźne różnice. Kapelusz piestrzenicy przyjmuje formę nieregularnej, mózgowatej, pofałdowanej główki, która może mieć kolor kasztanowy, ciemnobrązowy, czasem niemal czarny. Główka ta jest pusta w środku, co może być mylące – bo tak samo jest w przypadku smardza.

Trzon piestrzenicy jest krótszy, gruby i cylindryczny, zazwyczaj białawy, lekko kremowy, także pusty wewnątrz. Miąższ tego grzyba jest kruchy i woskowaty, a zapach – w przeciwieństwie do działania – przyjemny, lekko grzybowy.

Gdzie i kiedy rośnie piestrzenica?

Ten trujący grzyb pojawia się wczesną wiosną – od marca do maja, szczególnie po cieplejszych dniach. Występuje najczęściej w sosnowych i świerkowych lasach iglastych, na glebach suchych i piaszczystych. Można ją spotkać na zrębach, przy drogach leśnych, często rosnącą bezpośrednio na nagiej glebie, bez mchów i liści.

Śmiertelnie trująca! Jak działa toksyna Gyromitryna?

Piestrzenica zawiera gyromitrynę, która po spożyciu przekształca się w organizmie w monometylohydrazynę (MMH) – związek silnie toksyczny dla wątroby, nerek i układu nerwowego. Objawy zatrucia mogą pojawić się nawet po kilku godzinach i obejmują:

• silne bóle brzucha, nudności, wymioty,
• biegunkę, odwodnienie,
• żółtaczkę, uszkodzenie wątroby,
• zaburzenia świadomości,
• w skrajnych przypadkach – zgon.

Co ważne – nawet gotowanie grzyba NIE usuwa toksyn w pełni, a jego zapach podczas obróbki termicznej może dawać fałszywe poczucie bezpieczeństwa.

Jak nie pomylić z bezpiecznym smardzem?

Choć oba gatunki mogą mieć pustą główkę i podobny sezon, różni je kilka kluczowych cech:

Cecha	Piestrzenica kasztanowata	Smardz jadalny
Kształt kapelusza	Mózgowaty, pofałdowany, nieregularny	Żebrowany, komorowy jak plaster miodu
Kolor kapelusza	Kasztanowy, ciemnobrązowy	Szarobrązowy, jasnożółty
Trzon	Krótki, gruby, biały	Jasny, przysadzisty, dłuższy
Miąższ	Woskowaty, kruchy	Elastyczny, zwarty
Toksyczność	Śmiertelnie trująca	Jadalny po obróbce cieplnej

Tabela: podstawowe cechy piestrzenicy kasztanowatej

Cecha	Opis
Okres występowania	Marzec – maj
Siedlisko	Lasy iglaste, suche i piaszczyste gleby, zręby
Kapelusz	Nieregularny, mózgowaty, kasztanowy
Trzon	Krótki, biały, cylindryczny, pusty
Miąższ	Woskowaty, kruchy
Zapach	Przyjemny, grzybowy
Jadalność	Śmiertelnie trująca
Mylona z	Smardz jadalny

Najczęściej zadawane pytania

Czy piestrzenica kasztanowata jest trująca?
Tak, zawiera silnie toksyczną gyromitrynę – spożycie nawet niewielkiej ilości może prowadzić do zgonu.

Jak wygląda piestrzenica kasztanowata?
Ma mózgowaty, pofałdowany kapelusz w kolorze kasztanowym i krótki, biały trzon. Wnętrze jest puste.

Kiedy rośnie piestrzenica kasztanowata?
Od marca do maja, głównie w suchych lasach iglastych.

Czy gotowanie usuwa toksyny z piestrzenicy?
Nie. Gotowanie nie neutralizuje całkowicie gyromitryny – spożycie nadal grozi ciężkim zatruciem.

Z jakim grzybem mylona jest piestrzenica?
Najczęściej ze smardzem jadalnym, który jednak ma zupełnie inną strukturę kapelusza i inne wnętrze.

Czy piestrzenica ma zapach?
Tak – przyjemny, grzybowy, który może być zwodniczy.

Czy piestrzenicę można zbierać?
Zdecydowanie nie – jej zbiór i konsumpcja są ryzykowne i niezalecane.

Jakie są objawy zatrucia piestrzenicą?
Bóle brzucha, nudności, wymioty, uszkodzenie wątroby, śpiączka, a nawet zgon.

Czy piestrzenica jest pod ochroną?
Nie – nie jest gatunkiem chronionym, ale jej obecność w lasach nie uprawnia do zbioru.

Czy piestrzenica rośnie w ogrodach?
Nie – występuje tylko dziko, najczęściej na zrębach i w lasach iglastych.