Krowiak podwinięty (Paxillus involutus) – opis i występowanie

Krowiak podwinięty, znany szerzej jako olszówka, przez wiele lat był traktowany jako grzyb jadalny. W rzeczywistości jest jednak silnie trujący, a jego spożycie może prowadzić do poważnych, opóźnionych zatruć, a nawet śmierci. Z tego powodu został oficjalnie uznany za grzyb niejadalny i niebezpieczny.

Wygląd i cechy rozpoznawcze

Kapelusz krowiaka ma początkowo wypukły, potem płaski lub lejkowaty kształt, z charakterystycznie podwiniętym brzegiem – stąd jego nazwa gatunkowa involutus, czyli „zawinięty”. Powierzchnia jest aksamitna w dotyku, często brązowa, cynamonowa lub rdzawa, może być lepka po deszczu.

Trzon jest krótki, cylindryczny, masywny, zwykle nieco zwężony u podstawy. Blaszki są gęste, jasnooliwkowe, z wiekiem ciemniejące, łatwo odrywające się od kapelusza.

W przeciwieństwie do rydza czy mleczajów, nie wydziela mleczka po uszkodzeniu. Miąższ ma brązowooliwkowy kolor i łagodny zapach, jednak to, co najważniejsze – zawiera toksyny, które nie ulegają rozkładowi pod wpływem gotowania, suszenia ani kiszenia.

Grzybiarze Polska – Dołącz do grupy na Facebook’u.

Występowanie – gdzie można go spotkać?

Krowiak podwinięty jest grzybem powszechnym w Polsce. Występuje od lipca do października w wilgotnych lasach iglastych i liściastych, często pod brzozami, olszami, sosnami i świerkami, a także w parkach i zaroślach.

Rośnie zarówno pojedynczo, jak i w dużych grupach, czasem tworząc kręgi czarcie. Ze względu na jego częstą obecność i stosunkowo łatwe „zbiory”, w przeszłości był chętnie zbierany przez grzybiarzy.

Toksyczność – dlaczego jest trujący?

Choć przez dekady uznawano go za jadalnego, dziś wiadomo, że krowiak podwinięty zawiera toksyny hemolityczne oraz może wywoływać ciężką reakcję immunologiczną. Co ważne:

• Zatrucie może wystąpić po wielokrotnym spożyciu, a nie tylko po jednorazowym zjedzeniu.
• Objawy pojawiają się często dopiero po kilku dniach lub tygodniach.
• Mogą to być: bóle brzucha, biegunki, żółtaczka, hemoliza krwi, uszkodzenia wątroby.

Nie ma odtrutki – leczenie polega na intensywnej terapii objawowej. W ciężkich przypadkach dochodzi do śmiertelnych powikłań.

Z czym bywa mylony?

Najczęstsze pomyłki dotyczą jadalnych grzybów o podobnym kolorze i pokroju:

• Mleczaj rudy (Lactarius rufus) – ale ten wydziela mleczko i ma bardziej pomarańczowe blaszki.
• Mleczaj rydz (Lactarius deliciosus) – również mlecznooki, o intensywnym pomarańczowym mleczku i miodowym kapeluszu.
• Maślaki – mają rurkowaty hymenofor, nie blaszki.

Zawsze należy sprawdzać, czy grzyb wydziela mleczko po uszkodzeniu – to kluczowy test przy rozpoznawaniu krowiaka.

Tabela cech krowiaka podwiniętego

Cecha	Opis
Okres występowania	Lipiec – październik
Siedlisko	Wilgotne lasy liściaste i iglaste, parki, pod brzozami, sosnami i olszami
Kapelusz	Brązowy, wypukły, potem płaski, lejkowaty, podwinięty brzeg, aksamitny
Trzon	Krótki, masywny, cylindryczny, zwężony u podstawy
Miąższ	Brązowooliwkowy, bez zapachu mleczka, toksyczny
Jadalność	Trujący
Podobne gatunki	Rydz, mleczaj rudy, maślak

Najczęściej zadawane pytania

Czy krowiak podwinięty jest jadalny?
Nie – jest trujący, choć dawniej był spożywany. Zawiera toksyny wywołujące ciężkie zatrucia.

Jakie objawy daje zatrucie olszówką?
Bóle brzucha, wymioty, hemoliza krwi, uszkodzenia wątroby – objawy mogą być opóźnione o kilka dni lub tygodni.

Dlaczego wcześniej uznawano go za jadalny?
Ponieważ nie powoduje natychmiastowego zatrucia. Dopiero po wielokrotnym spożyciu dochodzi do kumulacji toksyn.

Jak odróżnić krowiaka od rydza?
Rydz wydziela pomarańczowe mleczko, krowiak nie. Krowiak ma ciemniejsze blaszki i aksamitny kapelusz.

Czy gotowanie usuwa toksyny z krowiaka?
Nie. Toksyny nie rozkładają się pod wpływem gotowania, suszenia ani mrożenia.

Z jakimi grzybami można go pomylić?
Z rydzem, mleczajem rudym i niektórymi maślakami – ale różni się brakiem mleczka i barwą blaszek.

Czy krowiak podwinięty ma zapach?
Ma delikatny, łagodny zapach – nie odpychający, co czyni go jeszcze bardziej zdradliwym.

Kiedy rośnie krowiak podwinięty?
Od lipca do października, najczęściej po deszczach w lasach liściastych i iglastych.

Czy olszówka może zabić?
Tak. Odnotowano przypadki śmiertelnych zatruć po spożyciu tego grzyba.

Czy można bezpiecznie zbierać krowiaki?
Nie. Nawet doświadczeni grzybiarze powinni omijać ten gatunek.