Kalendarz ogrodnika na wrzesień

Wrzesień w ogrodzie to czas intensywnej pracy – lato ustępuje miejsca jesieni, a rośliny powoli przygotowują się do zimowego spoczynku. W tym miesiącu czekają nas zarówno zbiory ostatnich plonów, jak i sadzenie roślin, które zakwitną lub zaowocują w kolejnym sezonie. Poniżej przedstawiamy kalendarz prac ogrodniczych na wrzesień, podzielony na tygodnie, aby ułatwić zaplanowanie wszystkich zadań. Znajdziesz tu wskazówki dotyczące siewów, nasadzeń, zbiorów oraz pielęgnacji ogrodu w każdej części września.

Pierwszy tydzień września (1–7 września)

• Siew warzyw i poplonów: Na początku września warto wysiać warzywa o krótkim okresie wegetacji z przeznaczeniem na jesienny zbiór. Teraz jest ostatni moment na rzodkiewkę, rukolę, sałatę masłową czy koperek – zdążą jeszcze dać plon przed zimą. Jednocześnie obsiewamy puste grządki roślinami na zielony nawóz (poplon), takimi jak gorczyca, facelia, łubin lub żyto. Zielony nawóz zapobiegnie wyrastaniu chwastów, a po przekopaniu wzbogaci glebę w materię organiczną.
• Sadzenie i przesadzanie roślin ozdobnych: Wczesna jesień to doskonały czas na sadzenie nowych drzew i krzewów ozdobnych. Temperatura nie jest już tak wysoka, a gleba wciąż ciepła – sprzyja to ukorzenianiu. Można sadzić iglaki, krzewy liściaste oraz zimozielone, a także przesadzać te już rosnące w ogrodzie, jeśli jest taka potrzeba. Pamiętajmy, by po posadzeniu obficie podlewać rośliny przez pierwsze dni. W pierwszym tygodniu września przesadzamy również byliny kwitnące wiosną (np. piwonie, irysy, liliowce), jeśli chcemy je odmłodzić lub rozdzielić – zdążą się jeszcze ukorzenić przed zimą. To także ostatni dzwonek na posadzenie truskawek – nowe sadzonki umieszczone w gruncie do połowy września zaowocują w kolejnym roku.
• Rozmnażanie dwuletnich kwiatów: Teraz jest pora, by na rabaty wysadzić rośliny dwuletnie wyhodowane z wiosennych siewów. Bratki, stokrotki, malwy, dzwonki ogrodowe czy goździki brodate – siewki tych kwiatów powinny już być podrośnięte i gotowe do przesadzenia na stałe miejsca. Wysadzone na początku września zdążą się wzmocnić przed zimą i zakwitną w przyszłym roku.
• Pielęgnacja trawnika: Choć trawa we wrześniu rośnie nieco wolniej, nadal wymaga regularnego koszenia. Kontynuujemy koszenie trawnika co około 10–14 dni, ale warto ustawić kosiarkę nieco wyżej niż latem (źdźbła o wysokości ok. 5–6 cm lepiej zniosą chłody). W razie braku deszczu pamiętamy o podlewaniu murawy – najlepiej rano lub pod wieczór, aby woda nie parowała zbyt szybko. Na początku jesieni zasilamy trawnik nawozem jesiennym bogatym w fosfor i potas (rezygnujemy z azotu). To ostatnie nawożenie trawnika przed zimą – wzmocni korzenie traw, poprawi odporność darni na mróz i choroby oraz przygotuje trawnik do zimowania.
• Zbiory warzyw ciepłolubnych: W pierwszych dniach września kontynuujemy zbiór warzyw lata, zwłaszcza tych ciepłolubnych, które niebawem zakończą wegetację. Pomidory, papryki, ogórki, cukinie i dynie – te plony warto zebrać przed nadejściem chłodnych nocy. Pomidory uprawiane pod osłonami (w tunelu lub szklarni) mogą owocować dłużej, nawet do października, jednak te gruntowe powoli kończą swój sezon. Jeśli na krzakach zostają zielone pomidory, można je zerwać i pozwolić im dojrzewać w domu. Wykopujemy wczesne ziemniaki (tzw. „wykopki”), zwłaszcza jeśli natrafiają się już chłodniejsze poranki – zbyt długo pozostawione w ziemi mogą zacząć gnić lub zostać uszkodzone przez wilgoć.
• Zbiory owoców w sadzie: Początek września to czas, gdy w sadzie dojrzewają pierwsze jesienne odmiany owoców. Zbieramy wczesne jabłka i gruszki (takie, które już osiągnęły dojrzałość konsumpcyjną), a także późne odmiany malin i jeżyny. Owoce przeznaczone do przechowywania (np. jabłka zimowe) zrywamy tuż przed pełną dojrzałością – przechowywane w chłodnym miejscu (około 5–10°C) wytrzymają dłużej, zapewniając zapas na kolejne tygodnie. Warto też regularnie podnosić z ziemi spady owoców, aby nie gniły pod drzewami (ogranicza to rozwój chorób i szkodników).
• Nawożenie i ochrona roślin: We wrześniu nie stosujemy już nawozów azotowych ani w sadzie, ani na rabatach – pobudziłyby one rośliny do wypuszczania nowych, delikatnych pędów, które nie zdążą zdrewnieć przed zimą. Zamiast tego, jeśli zachodzi potrzeba dokarmienia roślin, sięgamy po nawozy fosforowo-potasowe. Dotyczy to szczególnie drzew i krzewów owocowych – jesienne zasilenie potasem i fosforem pomaga im przygotować się do spoczynku. W tym okresie obserwujemy uważnie rośliny pod kątem chorób grzybowych (np. mączniaka na różach, plamistości liści) oraz szkodników. Ciepłe i wilgotne dni sprzyjają rozwojowi grzybów – w razie zauważenia objawów chorób możemy zastosować ekologiczne środki ochronne lub odpowiednie fungicydy, a porażone liście usuwać z ogrodu. Szkodniki takie jak mszyce czy gąsienice również mogą się pojawiać – jeśli ich liczebność rośnie, zwalczamy je mechanicznymi lub ekologicznymi metodami, ewentualnie selektywnymi środkami owadobójczymi przeznaczonymi do stosowania o tej porze.
• Porządki na rabatach i balkonie: Na początku września usuwamy przekwitłe jednoroczne kwiaty letnie, które straciły już walory ozdobne. Wiele z nich (aksamitki, nagietki, cynie) zasycha – można je wyrwać, a zdrowe resztki dorzucić do kompostu. Warto pozbierać nasiona jednorocznych kwiatów (np. nagietka, kosmosu, czarnuszki, maciejki) – wysuszone i przechowane posłużą do wysiewu w następnym sezonie. Przycinamy przekwitłe kwiatostany bylin (np. liliowców, ostróżek, jeżówek), chyba że chcemy zostawić niektóre z nich (trawy ozdobne, przegorzany) na rabacie jako zimową dekorację. Wrzosy właśnie rozpoczynają kwitnienie – ten tydzień to idealny moment, by posadzić wrzosy w ogrodzie lub ustawić kompozycje z wrzosów na balkonie. Rośliny wrzosowate (wrzosy, wrzośce, a także eriki) posadzone teraz będą cieszyć oczy intensywnym kolorem aż do późnej jesieni. Pamiętajmy o odpowiedniej kwaśnej ziemi dla nich i regularnym podlewaniu, bo wrzosy źle znoszą przesuszenie.

Warto przeczytać również:

Co wysiać po pomidorach? Te rośliny uratują twoją glebę

Co uprawiać po ogórkach? Najlepsze rośliny na kolejny sezon

Domowy ocet jabłkowy – jak zrobić, stosować i na co pomaga?

Drugi tydzień września (8–14 września)

• Sadzenie roślin cebulowych: W drugim tygodniu września rozpoczyna się sadzenie pierwszych kwiatów cebulowych kwitnących wiosną. Zwłaszcza cebule wymagające dłuższego ukorzeniania warto umieścić w ziemi już teraz. Narcyzy, szachownice (fritillarie) czy krokusy można sadzić od pierwszej połowy września – dzięki temu zdążą się dobrze ukorzenić przed zimą. Wybieramy dla nich miejsca słoneczne lub lekko półcieniste. Tulipany i hiacynty zazwyczaj sadzi się nieco później (pod koniec września i w październiku), ale już teraz możemy przygotować stanowiska dla wszystkich cebulek: przekopać ziemię, dodać kompostu i rozplanować nasadzenia grupami. Sadząc cebule, pamiętajmy o zasadzie głębokości – umieszczamy je na głębokości równej mniej więcej trzykrotnej wysokości cebulki oraz w odstępach zależnych od wielkości roślin (większe cebule, jak tulipany, co ok. 10–15 cm, mniejsze krokusy co 5–8 cm). Dla ochrony przed gryzoniami warto sadzić cebule w plastikowych ażurowych koszyczkach.
• Prace na trawniku – aeracja i wertykulacja: Po intensywnym lecie trawnik może wymagać regeneracji. Drugi tydzień września to dobra pora na przeprowadzenie wertykulacji i aeracji trawnika. Jeśli darń jest zbita, a na powierzchni zgromadził się filc (warstwa obumarłych źdźbeł i mchu), wykonujemy wertykulację – pionowe nacięcie darni specjalnym urządzeniem (wertykulatorem) lub odpowiednią nakładką na kosiarkę. Zabieg ten usuwa filc i rozluźnia murawę. Następnie warto przeprowadzić aerację (napowietrzanie) – nakłuwanie trawnika widłami lub aeratorem, co poprawia dostęp powietrza, wody i składników pokarmowych do korzeni traw. Po tych zabiegach można dosiać trawę na miejscowe ubytki i rozsypać na trawniku cienką warstwę piasku z kompostem (tzw. piaskowanie), co polepszy strukturę podłoża. Nadal obowiązuje podlewanie trawnika podczas suchych dni oraz regularne grabienie liści, które już zaczynają spadać – nie zostawiamy opadłych liści na trawie, bo mogą powodować żółknięcie i gnicie darni.
• Sadzonki dwuletnich i bylinowych roślin ozdobnych: Jeśli nie zdążyliśmy w pierwszym tygodniu, nadal sadźmy rośliny dwuletnie (np. bratki, niezapominajki, malwy) na miejsca stałe. Dobrze jest zrobić to najpóźniej w połowie września, aby młode rośliny zdążyły się zaaklimatyzować. Dzielimy i przesadzamy byliny kwitnące latem i wczesną jesienią, takie jak floksy, ostróżki, rudbekie czy hosty. Wykopujemy starsze kępy, dzielimy je ostrym szpadlem na części i sadzimy w przygotowanym podłożu, pamiętając o podlaniu. Dzięki temu zabiegowi byliny odmłodzimy, a rabaty w kolejnym roku będą bujniej kwitły.
• Kontynuacja zbiorów warzyw: W warzywniku trwa pełnia zbiorów plonów korzeniowych i kapustnych. W drugim tygodniu września wykopujemy marchew, buraki ćwikłowe, korzenie pietruszki i selera, zanim zbyt niska temperatura wpłynie na ich jakość. To także czas zbioru kapusty, kalafiorów i brokułów letnich odmian – warzywa te nie lubią dużych wahań temperatury, więc lepiej zebrać je, póki są w dobrej kondycji. Kończymy zbiory pomidorów, papryki i innych warzyw ciepłolubnych – ich owocowanie na otwartej grządce dobiega końca. Zielone pomidory, które pozostały na krzakach pod koniec tygodnia, warto zebrać przed ewentualnymi chłodami i pozwolić im dojrzeć w domu (rozłożone w cieplejszym, suchym miejscu). Zbieramy również dynie i cukinie – te warzywa osiągają pełnię dojrzałości właśnie na przełomie lata i jesieni. Dynie, które mają twardą skórkę i wydają głuchy odgłos przy opukaniu, można śmiało ścinać – w suchym, chłodnym miejscu (np. spiżarni) przetrwają wiele tygodni.
• Prace w sadzie – zbiory i cięcie letnie: W sadzie teraz dojrzewają śliwy późne i wczesne odmiany jesiennych jabłek i gruszek. Systematycznie przeglądamy drzewa i zbieramy dojrzałe owoce, by nie spadały i nie gniły. Jeśli gałęzie jabłoni czy grusz uginają się pod ciężarem owoców, podpieramy je lub podwiązujemy, aby nie dopuścić do złamania konarów (zwłaszcza przed zapowiadanymi silnymi wiatrami). W drugiej połowie lata część drzew owocowych tnie się tzw. „cięciem letnim” – do połowy września można jeszcze przeprowadzić umiarkowane cięcie prześwietlające u jabłoni, grusz oraz drzew pestkowych (np. wiśni, czereśni), jeśli nie zrobiliśmy tego w sierpniu. Cięcie wykonujemy tylko w suchy, pogodny dzień i pamiętamy o zabezpieczeniu ran po grubszych gałęziach maścią ogrodniczą. To również ostatni moment na przycięcie krzewów owocowych, takich jak maliny letnie (które owocowały w lipcu – wycinamy ich stare pędy u nasady) czy porzeczki i agresty (delikatne prześwietlenie krzewów). Od połowy miesiąca zaprzestajemy już cięcia, aby rośliny mogły spokojnie wejść w okres spoczynku.
• Odchwaszczanie i przygotowanie gleby: Wrześniowe wilgotne podłoże sprzyja kiełkowaniu chwastów, dlatego regularnie odchwaszczamy rabaty i grządki. Chwasty konkurują z pożądanymi roślinami o wodę i składniki pokarmowe, więc ich usuwanie pozwoli drzewkom, krzewom i bylinom lepiej się przygotować do zimy. Korzystając z tego, że wiele grządek warzywnych jest już pusta, przekopujemy glebę na zagonach, które nie będą już obsiane. Usuwamy z ziemi resztki korzeni i roślin (zwłaszcza chorych – te wyrzucamy lub palimy, nie kładziemy na kompost). Możemy rozrzucić do przekopania przefermentowany obornik lub kompost, aby użyźnić glebę pod uprawy w następnym roku. Jeśli gleba w ogrodzie jest kwaśna, warto też rozważyć wapnowanie (np. dolomitem) – ale UWAGA: nie łączymy wapnowania z innym nawożeniem. Wapno warto dać parę tygodni po przekopaniu z obornikiem, by nie doszło do utraty azotu. W miejscach planowanych pod nowe nasadzenia roślin kopiących głęboko (drzewa, krzewy) już teraz wykonujemy głębszą uprawę ziemi, aby zdążyła osiąść przed sadzeniem.
• Dokarmianie i podlewanie roślin zimozielonych: Wciąż ciepłe wrześniowe dni są ważne dla roślin zimozielonych (iglaki, rododendrony, laurowiśnie itd.). Regularnie nawadniamy zimozielone drzewa i krzewy, zwłaszcza młode okazy oraz rośliny w pojemnikach, bo muszą one zgromadzić zapas wody przed zimą. Pamiętamy, że gleba powinna być wilgotna przed nadejściem mrozów – suche podłoże zwiększa ryzyko przemarzania korzeni. Jeśli wrzesień jest suchy, podlewamy ogród obficie przynajmniej raz w tygodniu (np. drzewa owocowe i duże krzewy – 10 litrów wody na metr kwadratowy obrysu korony). Nie stosujemy już nawozów azotowych, ale można pod koniec tego tygodnia zasilić zimozielone i iglaki specjalnym nawozem jesiennym o zwiększonej zawartości potasu – pomoże im to w wykształceniu odporności na mróz.
• Rośliny balkonowe i tarasowe: Nadal pielęgnujemy rośliny w donicach – podlewamy je regularnie (ziemia w donicach szybciej wysycha niż w gruncie). W drugiej połowie września zaczynamy myśleć o wymianie kompozycji w skrzynkach. Jeśli letnie pelargonie, petunie czy surfinie wciąż kwitną, usuwamy na bieżąco ich przekwitłe kwiaty. Na puste miejsca w pojemnikach dosadzamy jesienne rośliny sezonowe: wrzosy, chryzantemy doniczkowe, ozdobne kapusty, astry jesienne (marcinki) czy kolorowe bratki (które mogą kwitnąć jesienią, a potem powtórzą kwitnienie wiosną). Takie uzupełnienie sprawi, że balkon i taras nadal będą wyglądały atrakcyjnie. Pamiętajmy, by nawozić jeszcze kwitnące rośliny balkonowe nawozem jesiennym (o obniżonej dawce azotu) – to przedłuży ich kwitnienie i wzmocni przed zimą.

Trzeci tydzień września (15–21 września)

• Sadzenie wiosennych kwiatów cebulowych: W połowie września rozpoczyna się główny sezon sadzenia cebulek kwiatowych. Tulipany, hiacynty, szafirki, przebiśniegi, narcyzy, krokusy, cebulice, kosaćce cebulowe (irysy) – te oraz wiele innych gatunków sadzimy teraz na rabatach, skalniakach lub trawnikach (np. drobne cebulki krokusów i śnieżyczek wprost w murawie). Grunt we wrześniu jest jeszcze ciepły, co sprzyja szybkiemu ukorzenieniu cebul. Sadząc, twórzmy grupy po kilkanaście sztuk jednej odmiany – wtedy wiosenny efekt będzie najbardziej imponujący. Niższe gatunki cebulowe umieszczamy z przodu rabat, wyższe z tyłu, aby wszystkie były dobrze widoczne podczas kwitnienia. Po posadzeniu cebul warto zaznaczyć ich miejsca (np. patyczkami), by później ich nie uszkodzić przy jesiennych porządkach. Przed sadzeniem warto cebulki zaprawić (np. mocząc przez kilkanaście minut w roztworze fungicydu lub bio-preparatu przeciw grzybom) – ograniczy to ryzyko gnicia czy chorób w glebie.
• Wrzosowisko i rabaty wrzosowe: Wrzesień to idealna pora na zakładanie wrzosowiska. Jeśli marzy się nam kącik z roślin wrzosowatych, właśnie teraz centra ogrodnicze oferują ogromny wybór wrzosów w rozmaitych kolorach kwiatów. Sadźmy wrzosy i wrzośce na rabatach lub w donicach – są teraz w pełni kwitnienia i od razu upiększą ogród. Przy sadzeniu pamiętajmy o kwaśnym, przepuszczalnym podłożu (specjalna ziemia do wrzosów lub mieszanka torfu kwaśnego, kory i piasku). Grunt przed sadzeniem dobrze jest zdrenować (np. podsypać warstwę piasku lub drobnego żwiru), bo wrzosy nie lubią zastojów wody. Sadzimy je w grupach, ok. 20–30 cm od siebie. Po posadzeniu obficie podlewamy miękką wodą (deszczówką). W kolejnych latach, zaraz po kwitnieniu, wrzosy lekko przytniemy, aby zachowały zwarty pokrój – ale tegorocznym nasadzeniom dajemy rosnąć bez cięcia do wiosny.
• Ostatnie zbiory warzyw ciepłolubnych: W trzecim tygodniu września kończymy zbierać ciepłolubne warzywa z grządek. Jeśli jeszcze pozostały dynie, cukinie, patisony – zbieramy je przed pierwszymi przymrozkami (które lokalnie mogą wystąpić pod koniec miesiąca). Pomidory gruntowe powinny być już wszystkie zebrane; w tunelach foliowych doglądajmy je i usuwajmy rośliny, które przestały owocować lub zostały porażone przez choroby (np. przez zarazę ziemniaka czy szarą pleśń). Paprykę i bakłażany (oberżyny) uprawiane na zewnątrz również zbieramy – dojrzałe owoce ścinamy z krzewów, a zielone możemy spróbować doświetlić lub dojrzać już po zbiorze. Po uprzątnięciu warzywnika zasilamy grządki kompostem i przekopujemy wierzchnią warstwę gleby, by przygotować warzywnik na zimę (gleba pozostawiona w ostrej skibie – w grudniu przemarzając – ulegnie naturalnej dezynfekcji i rozluźnieniu).
• Siew warzyw ozimych: W drugiej połowie września możemy wysiać warzywa ozime, czyli takie, które rozpoczną wzrost jesienią, przetrwają zimę jako młode rośliny i wydadzą plon wczesną wiosną. Szpinak ozimy, roszponka, zimowe odmiany sałaty masłowej – te gatunki siejemy teraz na przygotowanych grządkach. Do zimy wytworzą tylko rozetki liści (3–5 listków), a ruszą z wegetacją, gdy tylko zrobi się cieplej przedwiośniem. Dzięki temu pierwszy zbiór zielonych liści będziemy mieć już w kwietniu przyszłego roku. Wysiane teraz nasiona trzeba regularnie podlewać (jeśli nie pada deszcz), by wzeszły przed nastaniem chłodów. Można je również lekko przykryć agrowłókniną na etapie kiełkowania – przyspieszy to wschody.
• Nawożenie i podlewanie trawnika: W połowie września warto jeszcze zasilić trawnik potasem i fosforem, jeśli nie zrobiliśmy tego wcześniej. Trawa dzięki temu lepiej zniesie nadchodzącą zimę – potas wzmacnia komórki (zwiększa odporność na mróz i suszę), a fosfor pobudza rozwój korzeni. Stosujemy specjalny nawóz jesienny do trawników, zgodnie z dawką na opakowaniu. Po nawożeniu (najlepiej w pochmurny dzień lub pod wieczór) koniecznie obficie podlewamy trawnik, aby rozpuścić granulki nawozu. We wrześniu można także założyć nowy trawnik z siewu – druga połowa miesiąca to graniczny termin wysiewu trawy (ziemia jest jeszcze ciepła, a wilgotność zwykle większa niż latem, co sprzyja kiełkowaniu). Wysianą trawę utrzymujemy w stałej wilgotności przez kilka tygodni. Pod koniec tego tygodnia możemy wykonać ostatnie koszenie trawnika przed zimą – trawę ścinamy nieco wyżej (na ok. 5 cm), aby źdźbła zgromadziły zapasy. Po ostatnim koszeniu warto kosiarkę oczyścić i zakonserwować przed odstawieniem na zimę.
• Przycinanie i ochrona roślin ozdobnych: Wrześniowe chłodniejsze noce i poranne mgły sprzyjają chorobom grzybowym na roślinach ozdobnych. Regularnie lustrujemy rabaty – jeśli zauważymy na liściach plamy, naloty lub inne objawy chorób (np. czarną plamistość róż, mączniaka na floksa czy rdze na malwach), usuwamy porażone części roślin. Zainfekowane liście i pędy najlepiej wynieść z ogrodu (spalić lub wyrzucić do odpadów bio, jeśli gmina to utylizuje), ponieważ pozostawione mogą być źródłem zakażenia w kolejnym roku. Przycinamy przekwitłe kwiatostany krzewów, które zakończyły kwitnienie (np. róż – obrywamy ostatnie przekwitłe róże, hortensji bukietowych – ścinamy zaschnięte wiechy kwiatów). Nie przycinamy natomiast już roślin wrażliwych na mróz (np. młodych pędów róż czy lawendy) – każde cięcie pobudza wzrost, a nowe przyrosty mogłyby nie zdążyć zdrewnieć przed zimą. Jeśli musimy coś przyciąć, to tylko formująco żywopłoty z tui, ligustru czy bukszpanu – można jeszcze lekko wyrównać ich kształt na początku września, ale później zaprzestajemy cięcia. Zabezpieczamy większe rany po cięciu (np. na gałęziach drzew ozdobnych) maścią ogrodniczą, aby uchronić je przed infekcją.
• Rośliny wodne i oczko wodne: Gdy zbliża się koniec września, zaczynamy przygotowania oczka wodnego do zimy. Obrywamy przekwitłe kwiaty lilii wodnych i przycinamy żółknące liście – poprawi to estetykę oczka i zapobiegnie gromadzeniu się zbyt dużej ilości materii organicznej na dnie. Przycinamy i przerzedzamy nadmiernie rozrośnięte rośliny wodne (np. moczarkę, rogatka, hiacynty wodne – te ostatnie i tak nie zimują w naszym klimacie). W trzecim tygodniu września można także podzielić i przesadzić rośliny bagienne i przybrzeżne (np. tataraki, kosaćce żółte) – podzielone kępy sadzimy w nowym miejscu stawu lub oczka. Dokarmiamy ryby póki jest stosunkowo ciepło, ale stopniowo redukujemy ilość pokarmu – ryby o tej porze jedzą mniej, a zalegający nadmiar karmy psuje wodę. Warto już teraz zaopatrzyć się w drobnosiatkową siatkę ochronną na oczko i przygotować ją do rozłożenia pod koniec miesiąca, zanim zaczną masowo opadać liście z drzew (siatka uchroni wodę przed wpadającymi liśćmi, które gnijąc zabierają tlen).

Czwarty tydzień września (22–30 września)

• Wykopywanie bulw i cebul niezimujących w gruncie: Pod koniec września przychodzą chłodniejsze dni, a nawet pierwsze przymrozki – to znak, by wykopać z ogrodu wrażliwe na mróz bulwy, cebule i kłącza roślin letnich. W ostatnim tygodniu miesiąca ostrożnie wykopujemy dalie (georginie), begonie bulwiaste, mieczyki (gladiole), tygrysówki, galtonie, ismeny, pacioreczniki (kanny) oraz inne niezimujące gatunki. Rośliny te po pierwszych przymrozkach zaczynają czernieć i zamierać nadziemnie. Ich podziemne organy czyścimy z ziemi, przycinamy uschnięte części i odkładamy do przechowania w chłodnym, suchym pomieszczeniu (np. piwnica o temp. 5–10°C). Bulwy dalii najlepiej ułożyć w skrzynkach przesypane suchym torfem lub trocinami, mieczyki i inne cebule – po oczyszczeniu i podsuszeniu – schować do ażurowych pojemników. Przechowywane przez całą zimę w dobrych warunkach, na wiosnę znów będą nadawać się do posadzenia.
• Sadzenie czosnku i warzyw ozimych: Ostatni tydzień września to czas sadzenia czosnku ozimego (czyli tego, który będzie zbierany latem przyszłego roku). Ząbki czosnku sadzimy w dobrze uprawionej ziemi, na zagonie w słonecznym miejscu – w rzędach co 15–20 cm, sam ząbek wciskamy na głębokość ok. 5–8 cm (duże ząbki głębiej, drobniejsze płycej). Warto przed sadzeniem zaprawić ząbki czosnku (np. w preparacie przeciw grzybom) i obficie podlać grządkę po sadzeniu. Jeśli dysponujemy sadzonkami dymki cebuli ozimej lub rozsadą pora zimowego, również teraz jest moment, by je posadzić. Ponadto w końcówce miesiąca kończymy wysiewy warzyw ozimych (szpinaku, roszponki, sałaty) – jeśli nie zrobiliśmy tego tydzień wcześniej, to ostatni dzwonek. Młode roślinki powinny jeszcze przed zimą wykiełkować i nieco podrosnąć. Zakładamy nowy warzywnik (jeśli dotąd go nie było) – wrzesień to świetny czas na przekopanie trawnika pod przyszłe grządki, poprawę struktury gleby i nawiezienie jej przed zimą.
• Sadzenie i przesadzanie drzew oraz krzewów: Końcówka września i październik to najlepszy termin na sadzenie drzew i krzewów z odkrytym korzeniem (czyli kopanych ze szkółki jesienią). Sadźmy drzewa owocowe, krzewy jagodowe oraz drzewa i krzewy ozdobne właśnie teraz – im wcześniej jesienią to zrobimy, tym więcej czasu będą miały na ukorzenienie przed mrozami. Pod koniec września w szkółkach pojawiają się często młode drzewka i krzewy w formie „balotowanej” (z bryłą korzeniową owiniętą jutą) lub z gołym korzeniem – np. róże, porzeczki, agrest, młode lipy czy klony. Zaplanujmy ich posadzenie w ogrodzie podczas pogodnego dnia. Glebę pod nowe nasadzenia przygotowujemy wcześniej: przekopujemy, dodajemy kompostu lub obornika, a bezpośrednio do dołka możemy wsypać nieco żyznej ziemi ogrodowej. Przesadzamy także większe zimozielone krzewy i iglaki, które rosną już w naszym ogrodzie, a wymagają zmiany miejsca. Wrzesień to ostatni moment na takie przeprowadzki (np. przesadzanie tujek, cisów, świerków) – zrobione teraz dają gwarancję, że roślina zdąży się zaaklimatyzować przed nadejściem przymrozków. Pamiętajmy po przesadzeniu o solidnym podlaniu i rozłożeniu warstwy ściółki wokół rośliny (ograniczy to utratę wilgoci i wahań temperatury gleby).
• Jesienne nasadzenia na rabatach: We wrześniu sadzimy nie tylko drzewa i krzewy – to również dobry moment na wzbogacenie rabat bylinowych. Sadzimy jesienne kwiaty (jeśli mamy rozsady chryzantem ogrodowych czy astrów bylinowych – teraz jest pora, by trafiły do gruntu i zdążyły jeszcze zakwitnąć lub przynajmniej dobrze się ukorzenić przed zimą). Można również sadzić młode sadzonki piwonii (piwonie dzielone i sadzone jesienią często lepiej kwitną niż te przenoszone wiosną). Jeśli chcemy mieć wiosną kwiaty dwuletnich roślin, a nie posadziliśmy ich wcześniej – jeszcze końcówka września pozwala wsadzić do ziemi np. bratki czy malwy z doniczek (dostępne czasem w sklepach jako gotowe sadzonki). Uzupełniamy także ściółkę na rabatach – rozkładamy korę pod krzewami ozdobnymi i bylinami, co ograniczy rozwój chwastów i zabezpieczy glebę przed nadmiernym wychłodzeniem.
• Zbiory późnych owoców i warzyw: W ostatnim tygodniu września zbieramy ostatnie owoce z sadu. To czas dojrzewania późnych odmian jabłek i gruszek – np. odmiany zimowe jabłoni (papierówki i inne letnie już dawno zebrane, teraz pora na antonówki, koksy, ligi czy jonagoldy) osiągają dojrzałość do zbioru. Owoce te zrywamy delikatnie, starając się ich nie obijać, i układamy w skrzynkach w chłodnym miejscu – będą dojrzewać i nabierać smaku w przechowalni, aby zimą cieszyć świeżością. Śliwy i brzoskwinie – późne odmiany, jeśli są w ogrodzie – również kończą owocowanie, zbieramy więc resztę śliwek (np. odmiany prun – węgierki, czy renklody późne) oraz ewentualne owoce brzoskwiń czy nektaryn (te ostatnie w polskim klimacie rzadko utrzymują owoce do września, ale jeśli tak, to koniec miesiąca je domyka). Winogrona – większość odmian winorośli (zwłaszcza tych gruntowych, prymitywnych lub hybryd) dojrzewa właśnie pod koniec września. Obserwujemy przebarwienie i smak gron – przy sprzyjającej pogodzie można rozpoczynać winobranie w ostatnim tygodniu miesiąca. Grona zbieramy w suche dni, od razu przeznaczając je do spożycia lub przetwórstwa (wina, soki). Orzechy włoskie zaczynają spadać z drzew – codziennie zbieramy świeżo opadłe orzechy i rozkładamy je cienką warstwą w przewiewnym miejscu do wysuszenia. Orzechy laskowe również dojrzały – najlepiej strząsnąć je z leszczyny na rozłożoną płachtę lub zbierać te, które same wypadają z okryw. Warzywa korzeniowe, kapustne i dyniowate – wszystko to powinno być już zebrane; jeśli jednak coś zostało w ziemi (np. późna marchew, pory, ostatnie główki kapusty) – wyjmujemy plony przed końcem miesiąca. Jedynie warzywa typowo ozime (jarmuż, brukselka, pasternak) mogą zostać na grządce, bo są odporne na mróz i zbiera się je późną jesienią lub nawet w zimie.
• Porządki jesienne w ogrodzie: Końcówka września to pora gruntownych porządków. Systematycznie grabimy opadające liście z trawnika i ścieżek. Zdrowe liście z drzew liściastych możemy przeznaczyć na kompost – warto założyć osobną pryzmę na kompost z liści (liście wolniej się rozkładają, ale tworzą cenny kompost liściowy). Liście porażone chorobami (np. liście róż z czarną plamistością, liście kasztanowca zaatakowane przez szrotówka) najlepiej wyrzucić lub spalić, by nie rozprzestrzeniać patogenów. Resztki roślin jednorocznych i przekwitłych bylin wyrywamy lub przycinamy tuż nad ziemią – zdrowe fragmenty kompostujemy, chore usuwamy. Przekopujemy kompostownik – warstwy kompostu dobrze jest pod koniec miesiąca przerzucić, napowietrzyć i ewentualnie zwilżyć, by przyspieszyć rozkład. Dzięki temu do wiosny uzyskamy więcej dojrzałego kompostu. Można też zastosować preparaty przyspieszające kompostowanie (tzw. aktywatory kompostu) według instrukcji.
• Koniec sezonu na balkonie i tarasie: Pod koniec września przygotowujemy się do zabezpieczenia roślin tarasowych. Rośliny wrażliwe na chłód, które latem stały na zewnątrz (np. oleandry, datury, cytrusy w donicach, fuksje, pelargonie itp.), zaczynamy przenosić do pomieszczeń, gdy noce stają się zimne. Zanim schowamy je do domu lub oranżerii, kontrolujemy je pod kątem szkodników (mszyce, przędziorki lub tarczniki często kryją się na spodzie liści; w razie potrzeby opryskujemy odpowiednim preparatem). Stopniowo ograniczamy też podlewanie tych roślin, aby przygotować je do spoczynku. Chryzantemy doniczkowe, wrzosy i inne jesienne dekoracje mogą stać na zewnątrz aż do nadejścia pierwszych większych mrozów – pamiętajmy jednak, by podczas suchych dni je podlewać, bo jesienne słońce też potrafi przesuszyć podłoże w doniczce.
• Przygotowanie sprzętów i architektury ogrodowej: Wrzesień to dobry moment, by rozpocząć zabezpieczanie ogrodowej infrastruktury przed zimą. Pod koniec miesiąca czyścimy meble ogrodowe – myjemy stoły, krzesła, ławki. Drewniane elementy, jeśli to konieczne, możemy poddać konserwacji (np. zaimpregnować, pokryć olejem do drewna). Kiedy już przestaniemy ich używać, chowamy meble do pomieszczenia gospodarczego lub przykrywamy pokrowcami wodoodpornymi, by uchronić przed deszczem i mrozem. Przeglądamy narzędzia ogrodnicze: przed schowaniem do składziku warto je oczyścić, osuszyć, a metalowe części lekko naoliwić (by nie rdzewiały w czasie bezczynności). Sekatory i noże można naostrzyć, by wiosną były gotowe do pracy. Jeśli posiadamy oczko wodne z fontanną lub systemem pompującym – pod koniec września, gdy opada temperatura, możemy wyczyścić pompy, filtry i ewentualnie zdemontować delikatne urządzenia (schować je na zimę, jeśli producent zaleca). System nawadniania ogrodowego na razie może pozostać, ale już teraz warto pamiętać, by przed pierwszymi przymrozkami go wydmuchać i opróżnić z wody.
• Dokarmianie ptaków i pomoc zwierzętom pożytecznym: Wrzesień to czas odlotu ptaków wędrownych – w naszych ogrodach robi się nieco ciszej, ale pozostają gatunki osiadłe i te, które przylatują do nas na zimę z północy. Już pod koniec miesiąca można rozpocząć wieszanie karmników i powoli przyzwyczajać ptaki do miejsc dokarmiania (jednak intensywne dokarmianie rozpoczynamy dopiero przy chłodach, na razie sporadycznie można wyłożyć ziarno czy słoninę). Pożyteczne jeże szykują się do hibernacji – możemy im pomóc, pozostawiając gdzieś w ustronnym kącie ogrodu stertę suchych liści lub gałęzi, która posłuży za zimowe schronienie. Owadom pożytecznym (biedronkom, złotookom, trzmielom) również sprzyja pozostawienie części ogrodu w stanie „dzikim”: np. nie usuwajmy wszystkich przekwitłych bylin – puste łodygi i suche kwiatostany staną się kryjówkami dla owadzich gości na zimę.

Wrzesień to pracowity miesiąc dla ogrodnika, pełen różnorodnych zadań. Z jednej strony zbieramy plony lata i cieszymy się owocami oraz warzywami z własnej uprawy, z drugiej – siejemy i sadzimy rośliny, które zaowocują dopiero w przyszłym roku. Przygotowujemy ogród do zimy, wzmacniając trawnik i byliny przed mrozami, porządkując rabaty i zabezpieczając wrażliwe okazy. Dobrze zaplanowane prace we wrześniu zaowocują zdrowszym ogrodem w kolejnym sezonie: gleba wzbogacona kompostem odwdzięczy się bujnym wzrostem roślin, posadzone teraz cebulki rozkwitną feerią barw na wiosnę, a odpowiednio zabezpieczone drzewa i krzewy łatwiej przetrwają zimowe chłody. Korzystając z kalendarza ogrodnika na wrzesień, możemy mieć pewność, że żadna ważna praca nas nie ominie, a ogród odwdzięczy się pięknem i obfitością. Pracujmy zatem systematycznie tydzień po tygodniu, a jesień stanie się dla naszego ogrodu czasem odnowy i przygotowań, które zaprocentują w przyszłości. Powodzenia w wrześniowych pracach ogrodowych!

FAQ – Wrzesień w ogrodzie

1. Co siać we wrześniu w warzywniku, by zdążyć przed zimą?
Rzodkiewkę, rukolę, koper, sałaty szybko rosnące, mieszanki „baby leaf”. Wysiewaj płytko, często podlewaj; zbiór w 3–6 tygodni.

2. Jakie warzywa ozime warto siać w drugiej połowie września?
Szpinak ozimy, roszponka, zimowe odmiany sałaty. Siej rzadko, by rośliny wytworzyły 3–5 liści przed zimą.

3. Jaki poplon najlepiej posiać po zbiorach?
Gorczyca, facelia, żyto, łubin. Poprawiają strukturę gleby, wiążą składniki pokarmowe, ograniczają chwasty.

4. Czy we wrześniu można zakładać trawnik z siewu?
Tak, to bardzo dobry termin. Gleba ciepła, wilgotność wyższa. Utrzymuj stałą wilgoć do wschodów.

5. Jak nawozić trawnik jesienią?
Stosuj nawozy jesienne z przewagą potasu i fosforu. Unikaj azotu – pobudza miękkie przyrosty wrażliwe na mróz.

6. Jakie cebulowe sadzić już na początku września?
Narcyzy, krokusy, szachownice. Tulipany i hiacynty zwykle od połowy/końca września do października.

7. Na jaką głębokość sadzić cebulki?
Zasadę „3× wysokość cebuli”: małe 5–8 cm, średnie 8–12 cm, duże 12–15 cm. W koszyczkach, jeśli są nornice.

8. Co przesadzać i dzielić we wrześniu na rabatach?
Byliny: floksy, rudbekie, astry bylinowe, hosty, irysy kłączowe. Dziel na zdrowe części, dobrze podlej.

9. Kiedy wykopać dalie i mieczyki?
Po pierwszych przymrozkach lub pod koniec miesiąca. Oczyść, podsusz, przechowuj w 5–10°C w suchym torfie/trocinach.

10. Jakie drzewa i krzewy najlepiej sadzić we wrześniu?
Owocowe i ozdobne z pojemników, końcem miesiąca także kopane z gruntu. Po posadzeniu obficie podlej i ściółkuj.

11. Co jeszcze zbierać we wrześniu w sadzie?
Wczesnojesienne jabłka i gruszki, śliwy, późne maliny, winogrona, orzechy włoskie i laskowe.

12. Jak przechowywać zebrane jabłka na zimę?
Zrywaj tuż przed pełną dojrzałością, nie obijaj. Układaj w skrzynkach w 5–10°C, przewiew i ciemność.

13. Jak ograniczać choroby roślin jesienią?
Usuwaj porażone liście i pędy, nie kompostuj chorych resztek. Zapewnij przewiew, ściółkuj, stosuj biopreparaty/fungicydy wg etykiety.

14. Czy we wrześniu przycinać róże i krzewy?
Tylko sanitarne/porządkowe cięcie przekwitłych kwiatów. Silne cięcia odłóż na późną zimę/wczesną wiosnę.

15. Jak dbać o wrzosy sadzone jesienią?
Sadź w kwaśnym, przepuszczalnym podłożu. Podlewaj miękką wodą, ściółkuj korą; cięcie dopiero po kwitnieniu w kolejnym roku.

16. Co z roślinami balkonowymi przed chłodami?
Stopniowo ogranicz podlewanie ciepłolubnym, kontroluj szkodniki. Wprowadzaj do chłodnych, jasnych pomieszczeń przed przymrozkami.

17. Jak przygotować oczko wodne do zimy?
Usuń żółknące liście roślin, przerzedź nadmiar zieleniny, załóż siatkę na liście. Zredukuj karmienie ryb wraz ze spadkiem temperatury.

18. Czy warto wapnować glebę we wrześniu?
Tak, jeśli pH jest niskie. Nie łącz wapnowania z obornikiem/nawozami – zachowaj odstęp kilku tygodni.

19. Kiedy i jak sadzić czosnek ozimy?
Koniec września–październik. Ząbki na 5–8 cm, rzędy co 15–20 cm, słoneczne stanowisko, gleba zasobna i przepuszczalna.

20. Jakie prace porządkowe są kluczowe na koniec miesiąca?
Grab liście z trawnika, przerzuć kompost, usuń resztki roślin, umyj i zakonserwuj narzędzia, przygotuj pokrowce na meble.