Co siejemy w maju – Kalendarz siewu na maj

Co siejemy w maju? Maj to jeden z najważniejszych miesięcy w ogrodzie, kiedy ziemia jest już wystarczająco ogrzana, a dzień staje się długi. To idealny czas na wysiew wielu gatunków warzyw, ziół i kwiatów. W tym poradniku przedstawiamy szczegółowy kalendarz siewu na maj z podziałem na wysiew bezpośrednio do gruntu oraz pod osłonami (np. w tunelu foliowym czy szklarni). Uwzględniamy także różnice klimatyczne między regionami Polski – na cieplejszym południu można niektóre rośliny wysiewać nieco wcześniej, podczas gdy w chłodniejszych rejonach północnych i wschodnich lepiej czasem zaczekać kilka dni dłużej. Dla chętnych dodajemy również wskazówki dotyczące siewu według kalendarza biodynamicznego (fazy Księżyca). Nasze porady pomogą zarówno początkującym ogrodnikom, jak i bardziej zaawansowanym zaplanować majowe zasiewy tak, by cieszyć się bujnymi plonami i kwiatami.

Pamiętajmy, że połowa maja to okres „zimnych ogrodników” i „Zimnej Zośki” (12–15 maja), kiedy w wielu regionach występuje ostatnie ryzyko przymrozków. Po tym terminie możemy już bezpieczniej wysiewać do gruntu rośliny ciepłolubne. Natomiast wcześniej w maju takie wrażliwe gatunki lepiej siać pod osłonami lub zabezpieczyć włókniną, szczególnie w chłodniejszych częściach kraju.

Warzywa – wysiew w maju

Maj w warzywniku to czas intensywnego siewu zarówno dla gatunków wysiewanych wprost do gruntu, jak i tych, które jeszcze na początku miesiąca warto wysiać pod osłonami dla przyspieszenia wzrostu. Nawet jeśli przegapiliśmy siew niektórych warzyw w kwietniu, wiele z nich wciąż można zasiać w maju z dobrym efektem. W maju siejemy zarówno warzywa o krótkim okresie wegetacji na szybki zbiór, jak i gatunki, które wydadzą plon dopiero latem czy jesienią. Poniżej omawiamy, co konkretnie można siać w maju w ogródku warzywnym.

Wysiew warzyw bezpośrednio do gruntu w maju

W maju kontynuujemy lub rozpoczynamy wysiew wielu warzyw wprost na grządki. Już od początku maja (gdy gleba rozmarzła i lekko się ogrzała) siejemy do gruntu m.in.:

• Marchew (późne odmiany) – np. odmiany na zbiór jesienny. Wysiew na początku maja zapewni plony pod koniec lata i jesienią.
• Burak ćwikłowy (średnio późne odmiany) – siew w pierwszej połowie maja pozwoli uzyskać buraki do przechowywania jesienią.
• Pietruszka korzeniowa i naciowa – jeśli nie zdążyliśmy wysiać pietruszki wczesną wiosną, początek maja to ostatni dzwonek. Korzeniowa da późniejszy plon, a natkę pietruszki wysianej w maju będziemy zbierać latem i jesienią.
• Rzodkiewka – nadal możemy wysiewać kolejne partie co 1-2 tygodnie, aby przedłużyć zbiory. Majowa rzodkiewka udaje się dobrze, choć w cieplejszych dniach może szybciej wybijać w kwiat – warto pilnować regularnego podlewania.
• Rukola – rośnie szybko i można ją wysiewać sukcesywnie aż do lipca. Majowe siewy rukoli zapewnią zbiory aromatycznych liści już po kilku tygodniach.
• Koper ogrodowy – można go siać do gruntu praktycznie przez cały maj, co 2-3 tygodnie, aby zapewnić ciągły zbiór świeżego kopru przez całe lato.
• Sałata – w początku maja siejemy nasiona sałaty masłowej lub liściowej na letni zbiór. Lepiej wybierać odmiany tolerujące rosnące temperatury. Siewy można powtarzać co kilka tygodni.
• Szpinak – w chłodniejszych regionach w pierwszych dniach maja można jeszcze wysiać szpinak na wiosenny zbiór, jednak trzeba pamiętać, że długość dnia rośnie i szpinak wysiany po pierwszej dekadzie maja może szybko zakwitnąć (wybić w pędy nasienne).
• Brukiew – maj to odpowiedni termin siewu brukwi (karpieńca) na zbiór jesienny. Siejemy ją wprost do gruntu w pierwszej połowie miesiąca.
• Kukurydza cukrowa – nasiona wysiewamy do gleby pod koniec pierwszej dekady maja lub w połowie miesiąca, gdy ziemia jest już dobrze nagrzana (min. 10°C). Kukurydza jest ciepłolubna, ale wysiana zbyt późno może nie zdążyć w pełni dojrzeć – majowy siew jest optymalny w większości regionów Polski.
• Fasolka szparagowa – nasiona fasoli wysiewamy do gruntu po 15 maja (gdy minie ryzyko przymrozków). Fasola jest wrażliwa na chłód – w cieplejszych rejonach Polski można spróbować pod koniec pierwszej połowy maja, a w chłodniejszych lepiej poczekać do drugiej połowy miesiąca. Dotyczy to zarówno niskiej fasolki szparagowej, jak i fasoli tycznej (pnącej).
• Warzywa dyniowate (dynia, cukinia, patison, kabaczek, ogórek gruntowy) – od połowy maja wysiewamy nasiona tych roślin wprost na miejsce stałe. Wszystkie dyniowate są wrażliwe na mróz, dlatego zaleca się siew po “zimnej Zośce”. Wysiane w drugiej połowie maja szybko skiełkują w ocieplonej już glebie. Nasiona siejemy po 2-3 sztuki w jedno miejsce (gniazdkowo), w rozstawach odpowiednich dla danego gatunku (np. co ok. 1 m w przypadku dyń i cukinii).
• Ogórek gruntowy – podobnie jak wyżej, siejemy go po 15 maja wprost do ziemi (lub wcześniej pod osłonami – patrz niżej). Ogórki mają krótki okres wegetacji, więc majowy siew daje radę – plon zbierzemy w lipcu i sierpniu.
• Dynia i cukinia – nasiona dyniowatych jadalnych (dynia zwyczajna, olbrzymia, cukinie, patisony) siejemy od połowy maja. W chłodniejszych regionach można dodatkowo okryć zasiane nasiona agrowłókniną, co przyspieszy kiełkowanie i ochroni przed chłodem.
• Arbuz i melon – w najcieplejszych regionach kraju (np. na Dolnym Śląsku lub Podkarpaciu) pod koniec maja można pokusić się o siew do gruntu nasion arbuza czy melona cukrowego w zacisznym, nasłonecznionym miejscu. Jednak w większości przypadków te ciepłolubne rośliny lepiej najpierw wysiać pod osłonami, ponieważ wymagają wysokiej temperatury do kiełkowania (więcej o tym niżej).

Warto pamiętać, że regiony Polski różnią się terminami. Na południu i zachodzie kraju, gdzie wiosna jest wcześniejsza i cieplejsza, powyższe warzywa można siać bliżej początku maja. Z kolei na północy i w rejonach podgórskich lepiej opóźnić siew o około 1–2 tygodnie względem kalendarza dla centrum Polski. Przykładowo w okolicach Suwałk czy na obszarach górskich bezpieczniej siać dyniowate dopiero pod koniec maja. Zawsze kierujmy się aktualną pogodą – jeśli zapowiadane są przymrozki, wstrzymajmy siew lub zabezpieczmy młode zasiewy włókniną.

Wysiew warzyw pod osłonami w maju

Chociaż maj to okres, gdy coraz więcej siać możemy pod gołym niebem, pewne warzywa wciąż warto lub nawet lepiej jest wysiewać pod osłonami – w tunelu foliowym, inspekcie, szklarni lub choćby na rozsadniku w zacisznym miejscu. Dotyczy to zwłaszcza roślin wymagających wyższej temperatury do skiełkowania bądź takich, które chcemy wcześniej przygotować do późniejszego wysadzenia w grunt. Oto, co siejemy pod osłonami w maju:

• Pomidor, papryka, bakłażan – generalnie nasiona tych ciepłolubnych warzyw sieje się w domu lub szklarni w marcu, aby w maju wysadzać już gotową rozsadę. Jeśli jednak dysponujemy ogrzewaną szklarnią lub przegapiliśmy wcześniejszy siew, na początku maja to absolutnie ostatni moment na wysiew nasion pomidorów, papryki czy bakłażana pod osłonami. Uzyskamy wtedy opóźnioną rozsadę, którą wysadzimy do gruntu w czerwcu.
• Ogórek, cukinia, dynia – choć możemy je siać wprost do gruntu w drugiej połowie miesiąca, to w pierwszych tygodniach maja warto wysiać po kilka nasion tych dyniowatych do doniczek w szklarni lub domu. Rozsadę wysadzimy na miejsce stałe po 15 maja. Daje to pewność lepszego startu roślin (kiełkują w cieplejszych warunkach) i często wcześniejsze owocowanie, zwłaszcza w regionach o krótszym lecie.
• Arbuz i melon – te ciepłolubne gatunki zaleca się wysiewać pod osłonami w maju (najlepiej na początku miesiąca). Nasiona sadzimy pojedynczo do małych doniczek w szklarni lub w domu na słonecznym parapecie. Siew pod osłoną zapewnia im potrzebne ciepło do kiełkowania. Rozsadę arbuza i melona przenosimy do gruntu dopiero pod koniec maja lub na początku czerwca, gdy noce są już ciepłe.
• Bazylia – (choć to zioło, w warzywniku często wysiewamy ją razem z warzywami) jest bardzo wrażliwa na chłód. Jej drobne nasiona najlepiej wysiać w maju do doniczek w ciepłym inspekcie lub na parapecie. Po wykiełkowaniu, pod koniec miesiąca siewki bazylii można przenieść do ogródka lub wystawić doniczki na taras.
• Warzywa kapustne na zbiór jesienny – maj to odpowiedni czas, by pod osłonami lub na rozsadniku wysiać nasiona późnych odmian kapusty i kalafiora, a także brukselki (kapusty brukselskiej). Nasiona te kiełkują w umiarkowanych temperaturach, więc nie wymagają dużego dogrzewania, ale młode siewki lepiej chronić przed pchełkami ziemnymi i innymi szkodnikami – stąd wysiew w osłoniętym miejscu. Tak przygotowaną rozsadę kapustnych wysadzimy na grządki w czerwcu, by rosły przez lato i dały plon jesienią.
• Sałata, kapusta pekińska na jesień, jarmuż – jeśli chcemy mieć ciągłość zbiorów warzyw liściowych, możemy w połowie czy pod koniec maja wysiać pod osłoną nasiona sałaty lub kapusty pekińskiej z przeznaczeniem na letni zbiór (później będziemy je wysadzać do gruntu). Jarmuż na rozsadę jesienną również można wysiać w maju pod osłonami – zdąży dojrzeć przed zimą, bo jest odporny na chłody.

Stosując wysiew pod osłonami w maju, zyskujemy pewność i przyspieszenie. Nasiona kiełkują szybciej w cieplejszym mikroklimacie tunelu czy inspektu, są też chronione przed ewentualnym zimnem i ulewnymi deszczami. Jest to szczególnie przydatne w chłodniejszych regionach kraju, gdzie nawet w maju noce potrafią być zimne. Gdy siewki podrosną i minie ryzyko przymrozków, przenosimy je na miejsce stałe.

Poniżej znajduje się tabela – kalendarz siewu warzyw w maju – zestawiająca najważniejsze warzywa, które siejemy w tym miesiącu, wraz z informacją o terminie i sposobie siewu:

Warzywo	Wysiew do gruntu w maju	Wysiew pod osłonami w maju	Uwagi
Marchew (odmiany późne)	początek maja	–	Na zbiór jesienny
Burak ćwikłowy (odm. średniopóźne)	początek maja	–	Na zbiór jesienny
Pietruszka korzeniowa	początek maja	–	Ostatni moment siewu
Pietruszka naciowa	początek maja	–	Na natkę (zbiór latem i jesienią)
Rzodkiewka	cały maj (kolejne partie co 1-2 tyg.)	–	Chronić przed upałami
Rukola	cały maj (siew sukcesywny)	–	Szybki plon, możliwy siew do lipca
Koper ogrodowy	cały maj (siew sukcesywny)	–	Co 2-3 tygodnie dla ciągłości zbioru
Sałata	początek maja (i ponownie pod koniec maja)	możliwe przygotowanie rozsady	Odmiany letnie, zbiory latem
Szpinak	pierwsze dni maja	–	Szybko wybija w cieple
Brukiew	pierwsza połowa maja	–	Zbiór jesienią
Kukurydza cukrowa	I dekada maja (po ociepleniu gleby)	–	Wrażliwa na przymrozki
Fasola szparagowa	po 15 maja	–	Tylko w ciepłej glebie (min. 12°C)
Fasola tyczna	po 15 maja	–	Wysiew przy podporach
Ogórek gruntowy	po 15 maja	początek maja do doniczek	Można przykryć włókniną
Cukinia, Patison, Kabaczek	po 15 maja	początek maja do doniczek	Siew gniazdowy po kilka nasion
Dynia jadalna	po 15 maja	początek maja do doniczek	Wymaga dużo miejsca na grządce
Dynia ozdobna	po 15 maja	–	Roślina pnąca lub okrywowa
Arbuz, Melon	koniec maja (tylko najcieplejsze rejony)	początek maja (rozsada w tunelu)	Uprawa trudna w chłodnym klimacie
Kapusta późna (na jesień)	–	cały maj na rozsadniku	Wysadzenie rozsady w czerwcu
Brukselka	–	cały maj na rozsadniku	Wysadzenie rozsady w czerwcu/lipcu
Kalafior jesienny	–	II połowa maja na rozsadniku	Wysadzenie rozsady w lipcu

Legenda: I dekada maja = pierwsze 10 dni maja. Jeśli w tabeli w kolumnie brakuje wpisu (znak “–”), oznacza to, że dany sposób siewu nie jest zalecany dla tej rośliny w maju (np. lepiej siać tylko do gruntu albo tylko pod osłonami). Uwagi zawierają dodatkowe wskazówki, np. optymalny termin zbioru lub wymagania uprawowe. Pamiętajmy, że daty są orientacyjne – trzeba je korygować w zależności od pogody i regionu.

Zioła – wysiew w maju

Świeże zioła z własnej grządki to marzenie wielu ogrodników. Maj to doskonały moment, by wzbogacić ogród ziołowy o kolejne gatunki. Wiele ziołowych roślin jednorocznych można wysiewać wprost do gruntu właśnie w maju, gdy minie ryzyko mrozu. Wieloletnie zioła (byliny) również można wysiewać z nasion w maju, choć trzeba pamiętać, że na ich plon (aromatyczne liście czy kwiaty) często poczekamy dłużej niż w przypadku jednorocznych. Niektóre ciepłolubne zioła zdecydowanie preferują start pod osłonami. Poniżej podpowiadamy, jakie zioła siać w maju do gruntu, a jakie pod osłonami, by cieszyć się ich aromatem w sezonie.

Wysiew ziół bezpośrednio do gruntu w maju

Większość popularnych ziół kuchennych kiełkuje bez problemu w majowej glebie. Możemy je zatem śmiało siać na przygotowanych grządkach czy w zielniku zewnętrznym. Oto zioła, które wysiewamy na zewnątrz w maju:

• Koper ogrodowy – jak wspomniano wyżej, koper siejemy co kilka tygodni przez całą wiosnę i lato. Nasiona kiełkują już w dość niskich temperaturach, więc majowe siewy są jak najbardziej wskazane. Koper można wysiewać w rządkach między innymi warzywami – działa korzystnie na otoczenie (dobry sąsiad w warzywniku).
• Kolendra – nasiona kolendry (zarówno na zieloną natkę, jak i na ziarna przyprawowe) wysiewamy wprost do gruntu od końca kwietnia do czerwca. Maj jest świetnym terminem – nasiona szybko wschodzą, a roślina ta nie boi się chłodniejszych nocy. Warto siać ją sukcesywnie (np. na początku i pod koniec maja), bo kolendra dość szybko zakwita i zamienia się w nasiona. Majowe siewy zapewnią zbiory liści w czerwcu, a ziarna późnym latem.
• Majeranek – jako zioło jednoroczne, majeranek ogrodowy możemy siać po 15 maja wprost do gruntu (gdy jest ciepło). Ma drobne nasionka – wysiew powierzchniowy (nie przysypujemy ich zbyt głęboko ziemią). Wschodzi dość długo (2–3 tygodnie), więc trzeba utrzymywać wilgotne podłoże. Z powodzeniem można też siać go wcześniej pod osłonami (patrz niżej).
• Cząber ogrodowy – to jednoroczna przyprawa doskonała do dań z fasoli. Można go siać do gruntu już od końca kwietnia, a w maju nadal jest dobry czas. Siejemy w rządek na płytko. Cząber rośnie szybko i jest niewymagający, byle stanowisko było słoneczne.
• Bazylia – w cieplejszych regionach kraju pod koniec maja możemy pokusić się o siew nasion bazylii bezpośrednio na grządkę (w zacisznym, nasłonecznionym miejscu). Jednak z uwagi na to, że bazylia potrzebuje naprawdę ciepłego podłoża i boi się chłodu, częściej wysiewa się ją pod osłonami i dopiero potem wysadza. Jeśli jednak mamy już stabilnie ciepłe noce pod koniec maja, można spróbować wysiać ją wprost do ziołownika.
• Szczypiorek – to wieloletnie zioło, które najczęściej rozmnażamy przez podział kęp, ale możliwy jest też siew z nasion. Nasiona szczypiorku można wysiewać wprost do gruntu od kwietnia do czerwca. Majowy siew da nam młode szczypiorki, które zapewne dobrze przezimują i od wiosny przyszłego roku będą plonować. Roślina jest bardzo odporna na mróz, więc termin siewu nie jest tu krytyczny.
• Mięta, melisa, oregano, tymianek – te bylinowe zioła również można wysiewać w maju na rozsadniku lub nawet wprost na miejsce stałe. Trzeba jednak uzbroić się w cierpliwość – ich nasiona są drobne i często kiełkują powoli oraz nierównomiernie. Należy dbać o wilgotność podłoża. W praktyce częściej rozmnaża się je przez sadzonki lub kupuje gotowe sadzonki, ale jeśli mamy nasiona, maj jest odpowiedni do ich wysiewu. Lepiej wybrać ciepły okres w maju, by gleba była już nagrzana (zwłaszcza dla oregano i tymianku, które lubią ciepło).
• Rumianek pospolity – to zioło lecznicze jednoroczne, które również możemy wysiewać w maju wprost do gruntu. Wschodzi dość szybko. Rumianek wysiany w maju zakwitnie latem, a jego koszyczki kwiatowe można zbierać na aromatyczny napar.
• Ogórecznik lekarski – roślina miododajna i jadalna (młode listki o ogórkowym aromacie). Ogórecznik wysiewamy do gruntu w maju (można już w końcu kwietnia, ale w maju również zdąży). Rośnie bujnie i szybko, często sam się rozsiewa.

Wysiew ziół pod osłonami w maju

Niektóre zioła potrzebują więcej ciepła lub starannej opieki na starcie, dlatego wysiewa się je pod osłonami (w szklarni, tunelu, a nawet w domu na parapecie) – zwłaszcza na początku maja – a dopiero później przenosi na zewnątrz. Dotyczy to głównie gatunków wrażliwych na zimno bądź takich, które chcemy uprawiać w pojemnikach. Oto zioła, które w maju lepiej wysiać pod osłonami:

• Bazylia – jak wspomniano, najlepiej siać ją do doniczek lub skrzynek w ciepłym miejscu (inspekt, tunel foliowy, parapet w domu). Początek maja to dobry termin na wysiew bazylii, jeśli nie zrobiliśmy tego w kwietniu. Nasion nie przykrywamy grubą warstwą ziemi (wystarczy przesiewać lekko), potrzebują światła i ciepła (temperatura ok. 20-25°C) do kiełkowania. Gdy siewki wypuszczą kilka listków i miną chłody, delikatnie przepikowane rośliny wysadzamy do ogródka ziołowego lub większych donic na dworze (po 15 maja).
• Majeranek – choć można go siać do gruntu po połowie miesiąca, to w pierwszej połowie maja zaleca się wysiać nasiona majeranku w pojemnikach pod osłoną. Dzięki temu siewki będą miały równomierną wilgoć i temperaturę do wschodów. Następnie pod koniec maja młode roślinki zahartujemy i wysadzimy na grządki. Daje to pewniejszy rezultat, bo majeranek kiełkuje dość długo i w gruncie łatwo o przesuszenie drobnych nasion.
• Tymianek, oregano – te bylinowe zioła znacznie lepiej startują w kontrolowanych warunkach. Maj to odpowiedni czas na wysiew ich nasion do skrzynek w szklarni lub inspekcie. Kiełkują w ciągu 2-3 tygodni. Pod koniec czerwca można je przepikować na miejsce stałe w ogrodzie ziołowym. W pierwszym roku często dają skromny plon, za to od następnej wiosny będą bujne.
• Stewia – jeśli ktoś uprawia stewię (słodkie zioło) z nasion, to koniecznie trzeba wysiać ją pod osłonami, ponieważ wymaga wysokich temperatur. Maj jest na to dobry (o ile zapewnimy ciepło w dzień i w nocy). Po kilku tygodniach siewki pikujemy do osobnych doniczek. Stewię zwykle uprawia się w pojemnikach, które latem można wystawić na dwór.
• Estragon (bylica estragon) – odmiana rosyjska estragonu może być wysiewana z nasion (francuska się nie nasionuje). Nasiona estragonu wysiewamy do kuwet pod osłonami w maju, utrzymując wilgotność. Kiełkuje nieregularnie. Siewki później rozsadza się na osobne doniczki. Jest to dość rzadka uprawa z nasion, ale możliwa.

Generalnie zasada jest taka: zioła ciepłolubne o drobnych nasionach (bazylia, tymianek, oregano, majeranek itp.) warto w maju siać pod osłonami, bo wymagają wyższej temperatury do kiełkowania i stałej wilgoci. Zioła szybko rosnące i odporne (koper, kolendra, cząber, rumianek) śmiało siejemy wprost do gruntu. Jeśli nie mamy tunelu ani inspektu, można do ochrony wczesnych majowych zasiewów ziół użyć przezroczystego pojemnika lub agrowłókniny, tworząc mini-osłonę.

Poniżej prezentujemy tabelę siewu ziół na maj, która podsumowuje najważniejsze terminy i miejsca siewu popularnych ziół kuchennych i leczniczych:

Zioło	Wysiew do gruntu w maju	Wysiew pod osłonami w maju	Uwagi
Koper ogrodowy	cały maj, co 2-3 tyg.	–	Siew sukcesywny dla stałych zbiorów
Kolendra	początek i koniec maja (2 tury)	–	Szybko kwitnie – wysiewać etapami
Majeranek	po 15 maja	I połowa maja (do pojemników)	Drobne nasiona, wolno kiełkuje
Cząber ogrodowy	cały maj	–	Stanowisko słoneczne, siew płytki
Bazylia	koniec maja (ciepłe rejony)	początek maja (rozsada)	Wrażliwa na zimno, sadzić po 15.V
Szczypiorek	cały maj	–	Wieloletni, kiełkuje 2-3 tyg.
Mięta pieprzowa	maj (rzadko z nasion)	–	Lepiej rozmnażać przez sadzonki
Melisa	maj (rozsadnik lub miejsce stałe)	–	Kiełkuje powoli, lubi ciepło
Tymianek	maj (ciepłe dni)	maj (pojemniki pod osłoną)	Małe nasiona, wymagają wilgoci
Oregano	maj (ciepłe dni)	maj (pojemniki pod osłoną)	Małe nasiona, wymagają wilgoci
Rumianek pospolity	cały maj	–	Siew na powierzchni gleby (światłolubny)
Ogórecznik	maj	–	Sam się rozsiewa, roślina miododajna
Stewia	–	maj (do doniczek, ciepło)	Trudna w uprawie nasion
Estragon (rosyjski)	–	maj (do pojemników)	Wieloletni, kiełkuje nieregularnie

Legenda: Jeżeli w kolumnie brak terminu (znak “–”), oznacza to, że danej rośliny zwykle nie wysiewa się w ten sposób w maju. Przykładowo, estragon i stewię uprawiamy z nasion tylko pod osłonami (w gruncie się ich nie sieje), a koper, kolendrę czy cząber siejemy bezpośrednio, bez potrzeby osłaniania. Pamiętajmy, że zioła wieloletnie wysiane z nasion w maju mogą nie osiągnąć pełni rozwoju w tym samym roku – często dopiero w kolejnym sezonie w pełni pokażą swoją moc aromatu.

Kwiaty – wysiew w maju

Maj to również pracowity okres dla miłośników kwiatów. Wiele kwiatów jednorocznych można siać w maju, by zdążyły zakwitnąć latem i zdobić rabaty aż do jesieni. Jeśli w kwietniu było zbyt zimno lub nie mieliśmy czasu, maj daje kolejną szansę na wysiew wielu ozdobnych roślin. Ponadto w maju rozpoczyna się siew kwiatów dwuletnich – to właśnie teraz wysiewamy nasiona roślin, które zakwitną dopiero w następnym roku (ale dzięki temu ich uprawa jest łatwiejsza i kwitnienie bardziej okazałe). Podobnie jak przy warzywach i ziołach, część kwiatów siejemy wprost do gruntu, a niektóre możemy dla pewności lub przyspieszenia wysiać pod osłonami. Poniżej przedstawiamy kalendarz siewu kwiatów w maju.

Wysiew kwiatów bezpośrednio do gruntu w maju

Większość ozdobnych roślin jednorocznych najlepiej siać od razu na miejscu, gdzie mają rosnąć – unikamy dzięki temu ryzyka uszkodzenia korzeni przy przesadzaniu. Majowa pogoda sprzyja kiełkowaniu wielu nasion kwiatów, choć w pierwszej połowie miesiąca warto obserwować prognozy przymrozków dla wrażliwych gatunków. Co możemy wysiewać w maju do gruntu?

• Aksamitka (Tagetes, pot. turki) – wszystkie odmiany aksamitki (niskie i wysokie) można siać do gruntu po połowie maja. Ta ciepłolubna roślina nie znosi mrozu, dlatego czekamy na stabilne ciepło. Wysiana w maju zakwitnie w lipcu i będzie kwitła do jesieni. (Kto chciał mieć wcześniejsze aksamitki, zwykle sieje je w domu w marcu/kwietniu na rozsadę, ale majowy siew wprost też jest skuteczny).
• Nagietek lekarski – nasiona nagietka są duże i łatwo kiełkują. Można je siać już od kwietnia, ale także w pierwszej połowie maja spokojnie zdążymy. Nagietki wysiane w maju zakwitną w drugiej połowie lata (nieco później niż z siewu kwietniowego). Roślina jest odporna na chłody, więc można siać bez obaw o przymrozki.
• Cynia wytworna – zinnie to popularne kwiaty letnie. Nasiona cynii siejemy na początku maja na rabacie, na głębokość ok. 1 cm. Wschody następują po 1-2 tygodniach (czyli mniej więcej w połowie maja), a pierwsze kwiaty pojawią się w lipcu. Cynie są wrażliwe na mróz, ale siane w maju zwykle już nie napotkają przymrozków (ewentualnie w chłodnych rejonach lepiej poczekać do ok. 10-15 maja). Można je też było wysiać wcześniej pod osłonami dla wcześniejszego kwitnienia.
• Kosmos (Onętek) – kosmos dwubarwny to wdzięczna, mało wymagająca roślina jednoroczna o delikatnych kwiatach. Siejemy go wprost do gruntu na początku maja. Nasiona są dość duże, sieje się rzutowo lub w rządkach, lekko przykrywając glebą. Kiełkuje po ok. 10 dniach. Wysiany w maju zakwitnie w lipcu i będzie kwitł do jesieni.
• Portulaka wielkokwiatowa – ta niska roślina o sukulentowych liściach i jaskrawych kwiatach najlepiej rośnie na słonecznym, suchym stanowisku. Nasiona portulaki wysiewamy pod koniec pierwszej dekady maja, gdy ziemia jest już ogrzana (portulaka lubi ciepło). Siejemy płytko, bo nasiona są drobne. Wschody mogą trochę potrwać (2 tygodnie lub dłużej). Roślina zakwitnie latem.
• Dimorfoteka – inaczej osteospermum jednoroczne (tzw. stokrotka afrykańska jednoroczna). Można ją siać w maju wprost na rabatę, w miejscu słonecznym. Siejemy w pierwszej połowie maja. Kiełkowanie trwa ok. 1-2 tygodnie. Kwitnienie nastąpi latem. W chłodniejszych rejonach lepiej wysiewać pod koniec maja lub w cieplejszy okres, bo dimorfoteka nie lubi zimna.
• Czarnuszka damasceńska – ozdobna roślina jednoroczna o niebieskich lub białych kwiatkach i dekoracyjnych owocostanach. Nasiona czarnuszki można siać wprost do gruntu już w kwietniu, ale w maju również jest to możliwe. Wysiew na początku maja da kwitnienie w lipcu. Roślina jest mało wymagająca i odporna.
• Łubin – mowa tu o łubinie ozdobnym (wieloletnim) lub jednorocznym. Nasiona łubinu są duże i twarde – przed siewem warto je namoczyć kilka godzin. Wysiewamy je do gruntu w maju (najlepiej w pierwszej połowie). Łubin wysiany z nasion zakwitnie zwykle dopiero w kolejnym roku (jeśli to odmiana bylinowa), ale w przypadku odmian jednorocznych (łubin wąskolistny ozdobny) kwitnienie może nastąpić jeszcze pod koniec lata.
• Lewkonia dwuroga (maciejka) – popularna maciejka, czyli lewkonia o pachnących nocą kwiatach, jest wysiewana do gruntu wprost na miejsce kwitnienia, gdyż nie znosi przesadzania. Na początku maja siejemy maciejkę w rządkach lub gniazdach na rabacie, szczególnie tam, gdzie wieczorami przesiadujemy (taras, altana), by cieszyć się jej zapachem. Kiełkuje szybko, po ~1 tygodniu, a zakwita zwykle w czerwcu i lipcu. Aby przedłużyć okres wydzielania zapachu, można dosiewać maciejkę partiami co 2-3 tygodnie (nawet do końca czerwca).
• Groszek pachnący – to pnąca roślina jednoroczna o pięknym zapachu kwiatów. Groszek lubi chłodniejszą aurę, dlatego zaleca się siew do gruntu już w kwietniu. Jeśli jednak nie zdążyliśmy, to początek maja to ostatni moment na wysiew groszku pachnącego. Im później go wysiejemy, tym krócej będzie kwitł (latem upały mu nie służą). Nasiona są twarde – dobrze jest je wcześniej namoczyć przez noc.
• Ostróżka jednoroczna (dymówka) – ostróżeczka (Consolida ajacis) to jednoroczna odmiana ostróżki, którą siejemy wprost do gruntu w kwietniu lub na początku maja. Późniejszy siew (po połowie maja) zwykle nie ma sensu, bo roślina może nie zdążyć w pełni się rozwinąć przed latem. Tak więc początek maja to graniczny termin na wysiew ostróżki jednorocznej.
• Słonecznik – nasiona słonecznika (zwykłego, ozdobnego) można siać do gruntu od drugiej połowy kwietnia przez cały maj. Optymalnie wysiać je w pierwszej połowie maja, by rośliny zdążyły wytworzyć kwiaty w lipcu/sierpniu. W zimniejszych regionach bezpieczniej zaczekać do połowy maja, bo kiełkujące słoneczniki mogą zostać uszkodzone przez przymrozek. Nasiona siejemy po 2-3 sztuki w dołek co 20-30 cm (dla odmian karłowych gęściej, dla olbrzymich rzadziej).
• Nasturcja – nasiona nasturcji (pnącej i karłowej) są duże i dość wrażliwe na niskie temperatury. Dlatego od połowy maja siejemy nasturcje wprost do gruntu – zarówno odmiany pnące (przy podporach), jak i niskie rabatowe. Wschodzą po około 2 tygodniach. Wysiane w maju nasturcje zakwitną w lipcu i będą kwitły do przymrozków. (Jeśli chcemy przyspieszyć kwitnienie, możemy nasturcje wysiać do doniczek w domu na początku maja i wysadzić gotowe siewki po 15 maja).
• Kobea pnąca – to wprawdzie pnącze wieloletnie (uprawiane u nas jako jednoroczne), ale warto wspomnieć: jeśli ktoś ma nasiona kobei, może je wysiać w domu w marcu. W maju zazwyczaj już wysadzamy rozsady do gruntu. Bezpośredni siew kobei do gruntu w maju raczej się nie praktykuje, bo mogłaby nie zakwitnąć na czas – dlatego wzmianka tylko informacyjnie, że w maju sadzimy rozsadę kobei (z wysiewu marcowego).
• Inne rośliny jednoroczne – praktycznie wszystkie kwiaty jednoroczne, które można było wysiać w kwietniu, można też wysiać w maju, tylko trzeba się liczyć z późniejszym kwitnieniem. Do tej grupy zaliczają się m.in. smagliczka nadmorska (alyssum) – siew do końca maja da kwitnienie latem, rezeda – można wysiać w maju dla pachnących kwiatów w lipcu, gipsówka (łyszczec) – siew w maju, klarkia wytworna (godetia) – siew najlepiej do połowy maja, aster chiński – zwykle wysiewany na rozsadę w marcu, ale można nasiona zaryzykować w grunt na początku maja (zakwitną późnym latem), ślazówka (malwa jednoroczna) – wysiew majowy itd. Zawsze sprawdźmy wymagania danej rośliny co do terminu kwitnienia, by ocenić czy majowy siew wprost jest sensowny. W razie wątpliwości – lepiej wysiać choć część nasion pod osłoną, by nie stracić sezonu (o czym poniżej).

Oprócz kwiatów jednorocznych, w maju wysiewamy również kwiaty dwuletnie i byliny, które zakwitną kolejnego roku. Nasiona takich roślin najczęściej sieje się na rozsadniku (specjalnej grządce lub nawet do pojemników), aby młode siewki podrosły w kontrolowanych warunkach. Do kwiatów, które zaczynamy wysiewać w maju jako dwuletnie, należą m.in.:

• Goździk brodaty (Dianthus barbatus) – siać od połowy maja do lipca na rozsadniku. Kiełkuje po 1-2 tygodniach. Siewki przepikować, a pod koniec lata przesadzić na miejsce stałe. Roślina zakwitnie w następnym roku późną wiosną.
• Lak pachnący (Erysimum cheiri) – nasiona laku wysiewamy w maju/czerwcu na rozsadniku lub do skrzynek. Drobne nasiona przykrywamy cienką warstwą ziemi. Wschody po ~2 tygodniach. Siewki wysadzamy na rabaty jesienią, a kwitnienie nastąpi wiosną przyszłego roku.
• Stokrotka pospolita – można ją rozmnażać z nasion wysiewanych od maja do lipca. Najlepiej wysiać na rozsadniku, gdyż siewki stokrotki są drobne. Pod koniec lata młode roślinki sadzimy na trawnikach lub rabatach. Pierwsze kwiaty pojawią się już następnej wiosny.
• Malwa (prawoślaz ogrodowy) – tradycyjna malwa to roślina dwuletnia, choć czasem kwitnie przez kilka lat. Siejemy nasiona malwy w maju lub czerwcu na rozsadniku. Można siać wprost do gruntu, ale wtedy łatwiej o zgubienie wschodzących roślin wśród innych. Lepiej uprawić z rozsady. Malwy zakwitną w kolejnym roku latem.
• Naparstnica purpurowa – kolejna roślina dwuletnia, wysiew od końca maja do lipca. Siejemy płytko, nasiona są drobne (światłokiełkujące). Siewki naparstnicy przesadzamy na miejsce stałe jesienią, zakwitną w następnym sezonie.
• Bratki ogrodowe – co prawda bratki uprawiane są często jako roczne z rozsady zimowej, ale klasycznie to rośliny dwuletnie. Jeśli chcemy własne bratki, nasiona wysiewamy pod koniec maja lub w czerwcu na rozsadniku. Zakwitną jesienią lub dopiero wiosną kolejnego roku.

Wysiew dwuletnich kwiatów w maju pozwala zaoszczędzić na kupnie gotowych sadzonek jesienią czy wiosną – samodzielnie wyhodujemy rośliny, które później przesadzimy na rabaty. Warto zapewnić im półcieniste, wilgotne stanowisko w okresie kiełkowania (np. rozsadnik pod drzewem lub cieniówką), by młode siewki nie przesychały.

Wysiew kwiatów pod osłonami w maju

Większość kwiatów jednorocznych zdąży wykiełkować i zakwitnąć nawet z siewu do gruntu w maju. Jednak w chłodniejszych rejonach lub gdy zależy nam na wcześniejszym kwitnieniu, pewnym rozwiązaniem jest wysiew pod osłonami nawet w maju. Co to oznacza? Możemy wysiać nasiona do kuwet, doniczek czy multiplatów trzymanych w szklarni, tunelu foliowym albo nawet w domu, aby zapewnić im lepsze warunki startu. Dotyczy to zwłaszcza roślin bardzo ciepłolubnych lub długowiecznych nasion.

Przykładowe sytuacje, gdy siejemy kwiaty w maju pod osłonami:

• Jeśli początek maja jest chłodny, a mamy nasiona czułych kwiatów jednorocznych (jak aksamitki, wilce, nasturcje), możemy wysiać je do doniczek w domu/inspekcie na początku miesiąca. Gdy miną zimni ogrodnicy, wysadzimy gotowe siewki na rabaty – dzięki temu zyskamy przewagę czasową i kwiaty zakwitną wcześniej, niż gdyby czekać na ciepło i siać w gruncie po 15 maja.
• Wilce, powoje i fasole ozdobne – te pnącza jednoroczne (np. wilec purpurowy – Ipomoea, czyli morning glory, czy fasola ozdobna o czerwonych kwiatach) można w cieplejszych rejonach siać do gruntu około połowy maja. Jeśli jednak chcemy mieć je wcześniej w formie rozsady, to wysiejmy nasiona do doniczek w tunelu już na początku maja. Siewki rosną szybko – po 2-3 tygodniach osiągną kilkanaście centymetrów. Pod koniec maja wysadzamy je przy podporach na miejsce stałe. Dadzą wcześniej kwiaty i szybciej pokryją ogrodzenia czy pergole.
• Begonia, petunia, lobelia – są to popularne kwiaty balkonowe, których nasion nie siejemy do gruntu, lecz zawsze w pojemnikach (zwykle już w lutym-marcu). Jeśli dysponujemy nasionami tych roślin dopiero w maju, wciąż możemy spróbować je wysiać pod osłoną, licząc się z opóźnieniem kwitnienia. Nasiona begonii czy lobelii są drobne, wymagają ciepła i wilgoci do kiełkowania – w inspekcie majowym może się udać, choć siewy te traktujemy bardziej hobbystycznie, bo gotowe sadzonki są łatwo dostępne w sklepie.
• Rośliny wieloletnie z nasion – byliny (np. lawenda, jeżówka, przegorzan) często lepiej wysiać do doniczek niż od razu do gruntu, by móc kontrolować warunki. Maj jest dobrym czasem na taki siew w szklarni, bo jest ciepło i jasno. Nasiona bylin czasem kiełkują powoli. Siewki mogą rosnąć w doniczkach przez kilka miesięcy, a jesienią przesadzimy je na stałe miejsce.

Podsumowując, w maju większość kwiatów jednorocznych siejemy wprost do gruntu, ale jeśli warunki na to nie pozwalają lub zależy nam na wyprzedzeniu natury, wykorzystujemy osłony (tunel, inspekt, domowy parapet). Pamiętajmy o wietrzeniu tunelu w ciepłe dni, by siewki się nie przegrzały, oraz o hartowaniu (stopniowym przyzwyczajaniu do zewnątrz) młodych roślin przed wysadzeniem ich z osłon na rabaty.

Na koniec tej części – tabela siewu kwiatów w maju, uwzględniająca rośliny jednoroczne i dwuletnie:

Kwiaty	Wysiew do gruntu w maju	Wysiew pod osłonami w maju	Uwagi
Aksamitka (Tagetes)	od połowy maja	początek maja (rozsada)	Wrażliwa na mróz, kwitnie VII-X
Nagietek	I połowa maja	–	Możliwy też siew IV; samosiew
Cynia	początek maja	kwiecień* / początek maja	*Lepszy siew IV pod osłonami dla wcześniejszego kwitnienia
Kosmos (Onętek)	początek maja	–	Wysiew rzutowy lub w rzędy
Portulaka wielkokwiatowa	I dekada maja	–	Stanowisko słoneczne, suche
Dimorfoteka	I połowa maja	–	W chłodne noce okryć włókniną
Czarnuszka damasceńska	początek maja	–	Kwitnie latem, ozdobne nasienniki
Łubin ozdobny	I połowa maja	–	Namoczyć nasiona przed siewem
Lewkonia (maciejka)	początek maja (i sukcesywnie)	–	Wysiew co 2-3 tyg. przedłuża kwitnienie
Groszek pachnący	początek maja	–	Ostatni dzwonek, lepszy siew IV
Ostróżka jednoroczna	początek maja	–	Siew później niż w V może się nie udać
Słonecznik	I połowa maja	–	Wysiew gniazdowy po kilka nasion
Nasturcja	od połowy maja	początek maja (rozsada)	Duże nasiona, kiełkują ~2 tyg.
Wilec (Ipomoea)	po 15 maja	początek maja (rozsada)	Pnącze jednoroczne na ogrodzenia
Powój trójbarwny	po 15 maja	początek maja (rozsada)	Roślina płożąca lub do pojemników
Fasola ozdobna	po 15 maja	początek maja (rozsada)	Pnącze, nasiona namoczyć przed siewem
Goździk brodaty (2-letni)	od połowy maja (rozsadnik)	–	Przesadzić na miejsce stałe pod koniec lata
Lak pachnący (2-letni)	maj (rozsadnik)	–	Przesadzić na miejsce stałe jesienią
Stokrotka (2-letnia)	maj (rozsadnik)	–	Kiełkuje drobno, dbać o wilgoć
Malwa (2-letnia)	maj (rozsadnik)	–	Można siać do VI; kwitnie w kolejnym roku
Naparstnica (2-letnia)	koniec maja (rozsadnik)	–	Siew płytki, nasiona światłolubne

Legenda: Dla kwiatów wrażliwych na zimno (np. aksamitka, nasturcja, wilce) rekomendowany jest siew do gruntu po 15 maja (druga połowa maja), gdyż wcześniej mogą paść ofiarą przymrozków. W tabeli przy niektórych roślinach dodano informację o lepszym wcześniejszym siewie (np. cynia – optymalnie wysiać w kwietniu pod osłonami). Gwiazdka (*) oznacza alternatywny termin siewu poza majem. Kwiaty dwuletnie siejemy na rozsadniku – czyli na osobnej grządce lub pojemniku, skąd potem przesadzimy je na docelowe miejsce.

Kalendarz biodynamiczny – siew w maju według faz Księżyca

Niektórzy ogrodnicy planują swoje prace zgodnie z kalendarzem biodynamicznym, który uwzględnia fazy Księżyca i znaki zodiaku, przez które Księżyc wędruje. Według tej tradycyjnej wiedzy, Księżyc wpływa na kiełkowanie i wzrost roślin, a odpowiednio dobrany termin siewu może poprawić plenność i zdrowotność upraw.

Ogólne zasady biodynamiczne dla siewów w maju są następujące:

• Korzystny jest siew roślin, których plonem są liście (np. sałata, kapusta, zioła liściowe) w dni liścia, zwykle podczas gdy Księżyc rośnie (między nowiem a pełnią) w żywiole wody.
• Rośliny, których plonem są owoce/nasiona (np. pomidory, fasola, dynia, kwiaty nasienne) siejemy w dni owocu podczas fazy rosnącej Księżyca, najlepiej tuż przed pełnią, gdy wpływ Księżyca sprzyja gromadzeniu energii w nadziemnych częściach roślin.
• Rośliny korzeniowe (marchew, burak, pietruszka korzeniowa) wysiewamy chętniej w okresie, gdy Księżyc maleje (po pełni, w trzeciej i czwartej kwadrze), szczególnie w dni korzenia (Księżyc w żywiole ziemi). Wtedy energia skierowana jest ku dołowi, co ma sprzyjać silniejszym korzeniom i plonom podziemnym.
• Rośliny ozdobne, uprawiane dla kwiatów (np. kwiaty jednoroczne na rabatach, kwitnące zioła jak lawenda) najlepiej siać w dni kwiatu, kiedy Księżyc przebywa w znakach powietrznych (Bliźnięta, Waga, Wodnik). Zwykle również przypada to na okres Księżyca rosnącego.

Podczas Nowiu i Pełni – dni kulminacji cyklu – zaleca się powstrzymać od siewów i innych prac ogrodniczych, gdyż wpływy kosmiczne są wtedy najsilniejsze i mogą działać stresująco na nasiona (według biodynamicznych zasad). Również dni, w których Księżyc znajduje się w niektórych znakach (np. wędruje przez znak Lwa dla siewów liściowych czy znak Wodnika dla siewów korzeniowych) bywają uważane za mniej sprzyjające – dokładny kalendarz biodynamiczny na dany rok podaje takie szczegóły.

Przykład dla maja: Załóżmy, że na początku maja Księżyc jest w fazie rosnącej. To dobry moment, by wysiać rośliny „nadziemne” – np. kwiaty, zioła, pomidory, dynie (oczywiście z uwzględnieniem ich odporności na zimno). Okolice pełni (która często przypada w połowie maja) to szczyt fazy rosnącej – na kilka dni przed pełnią warto wysiać np. ogórki, fasolkę, nasturcje – ich nasiona dostaną „kosmicznego kopa” do wzrostu. Z kolei tuż po pełni, gdy Księżyc zaczyna maleć, skupiamy się bardziej na siewie marchwi, buraków, rzodkiewki, czyli roślin korzeniowych. Jeśli planujemy siew np. brukwi czy rzodkwi w drugiej połowie maja, to idealnie wpasowuje się to w tę zasadę.

Oczywiście, kalendarz biodynamiczny to opcjonalna wskazówka. Wielu ogrodników z powodzeniem sieje, kiedy mają czas i sprzyja pogoda, nie zważając na fazy Księżyca – i również osiąga sukcesy. Jednak jeśli ciekawi nas ogrodnictwo biodynamiczne, maj to dobry miesiąc, by poeksperymentować: można część nasion wysiać w terminach zalecanych przez kalendarz księżycowy, a część w losowe dni i porównać efekty.

Na przykład, według typowego kalendarza księżycowego dla Polski, w maju warto zwrócić uwagę na:

• Dni Księżyca rosnącego (I i II kwadra) – dobre na siew większości warzyw wydających plon nad ziemią oraz kwiatów.
• Dni Księżyca malejącego (III i IV kwadra) – korzystne dla warzyw korzeniowych i bulwiastych.
• Dni żywiołu: ziemi (korzeń), wody (liść), powietrza (kwiat) i ognia (owoc) – planując siew konkretnej grupy roślin pod kątem plonu (korzeniowego, liściowego, kwiatowego lub nasiennego). Np. dni „owocu” w maju wykorzystajmy na siew fasoli, dyni, pomidora; dni „liścia” na sałatę, kapustę, zioła; dni „korzenia” na marchew, buraczki; a dni „kwiatu” na wysiew nasion kwiatów ozdobnych.
• Unikanie pełni i nowiu – np. jeśli pełnia wypada 15 maja, wstrzymajmy siew 14-16 maja, planując pracę przed lub po tym okresie.

Stosowanie kalendarza biodynamicznego to dodatkowa sztuka ogrodnicza. Nie jest konieczne do odniesienia sukcesu, ale wielu pasjonatów uważa, że przestrzeganie faz księżycowych pomaga roślinom rosnąć bujniej. Warto też zauważyć, że prace zgodne z rytmem natury dają nam przyjemność i poczucie łączności z tradycją ogrodniczą przekazywaną przez pokolenia.

Podsumowanie

Majowy kalendarz siewu w Polsce obfituje w możliwości. Warzywa, zioła i kwiaty – wszystkie te grupy roślin znajdą w maju dogodne terminy do wysiewu. Kluczem do sukcesu jest obserwacja pogody i dostosowanie się do lokalnych warunków: w cieplejszych regionach ruszamy z siewami wcześniej, w chłodniejszych nieco ostrożniej. Pamiętajmy o podziale na rośliny, które można siać od razu do gruntu oraz te wymagające ochrony (czy to przed zimnem, czy dla lepszego startu). Dzięki tabelarycznym zestawieniom łatwo zaplanować, co i kiedy siać – wystarczy zerkać na nasz kalendarz siewu na maj.

Nie zapominajmy też o systematyczności – sukcesywne dosiewanie (np. rzodkiewki, kopru, sałaty, kwiatów takich jak maciejka) zapewni nam przedłużone zbiory i kwitnienie. Z kolei przygotowanie rozsady pod osłonami da przewagę czasową roślinom ciepłolubnym.

Mamy nadzieję, że ten poradnik siewu na maj okaże się pomocny. Niezależnie od tego, czy kierujemy się wyłącznie rozsądkiem ogrodniczym, czy wspieramy się dodatkowo kalendarzem biodynamicznym, najważniejsze to siać z pasją i dbać o kiełkujące rośliny. Owocnej pracy w ogrodzie i obfitych plonów!

Sprawdź również pozostałe kalendarium wysiewów.

Zajrzyj na mojego Facebook-a.