Gunnera olbrzymia – uprawa egzotycznego olbrzyma w polskim ogrodzie

Gunnera olbrzymia (Gunnera manicata), znana także jako parzeplin brazylijski, to jedna z największych bylin świata. Jej gigantyczne liście nadają ogrodowi tropikalny charakter, jednak uprawa tej rośliny w Polsce jest wymagająca. Wymaga odpowiednich warunków glebowych i klimatycznych oraz starannej opieki, zwłaszcza zimą. Poniżej przedstawiamy kompleksowy poradnik dotyczący uprawy gunnerii olbrzymiej – od wymagań stanowiskowych, przez pielęgnację, aż po zimowanie i zastosowanie ozdobne.

Dołącz do nas na Facebook-u.

Wymagania glebowe i klimatyczne

Gunnera olbrzymia pochodzi z regionów o ciepłym i wilgotnym klimacie, dlatego w Polsce jej uprawa jest ograniczona przede wszystkim przez niskie temperatury zimą. Roślina nie jest w pełni mrozoodporna (wytrzymuje spadki temperatur do około -10°C, sporadycznie -12°C), więc najlepiej rośnie w najcieplejszych rejonach kraju lub w miejscach o mikroklimacie sprzyjającym (np. osłoniętych od wiatrów, przy murach oddających ciepło). Stanowisko dla gunnery powinno być ciepłe, osłonięte od silnych wiatrów i lekko zacienione lub słoneczne z rozproszonym światłem. Ważne jest także zapewnienie wysokiej wilgotności powietrza – gunnera świetnie czuje się w pobliżu zbiorników wodnych (stawów, oczek wodnych), gdzie powietrze jest bardziej wilgotne.

Gleba powinna być żyzna, próchniczna i stale wilgotna, ale jednocześnie przepuszczalna. Gunnera ma ogromne zapotrzebowanie na wodę i składniki odżywcze, dlatego podłoże musi być bogate w próchnicę i składniki mineralne. Optymalny odczyn gleby jest zbliżony do obojętnego (pH około 6,5-7,0). Przed posadzeniem rośliny zaleca się gruntowne przygotowanie podłoża: warto wykopać duży dół (nawet 1–1,5 m szerokości i około 0,8 m głębokości) i wypełnić go mieszanką żyznej ziemi kompostowej, odkwaszonego torfu, dobrze rozłożonego obornika oraz piasku (np. w proporcjach: 20% ziemia rodzima, 30% torf, 20% obornik, 20% kompost, 10% piasek). Tak przygotowane podłoże będzie trzymać wilgoć, a zarazem zapewni korzeniom dostęp powietrza i bogactwo składników pokarmowych. Gunnera posadzona w glebie ubogiej lub szybko przesychającej będzie słabo rosła – liście pozostaną małe, a sama roślina może zamierać podczas suszy lub mrozów.

Sposoby rozmnażania i sadzenia

Gunnerę olbrzymią można rozmnożyć na dwa główne sposoby: przez podział rozrośniętej rośliny lub z nasion. Najłatwiejszym sposobem rozmnażania jest podział kłącza dojrzałej rośliny. Najlepiej przeprowadzić go wczesną wiosną. Wykopuje się wówczas karpę i ostrym narzędziem dzieli ją na części, tak aby każda posiadała przynajmniej jeden zdrowy pąk (tzw. „oczko”). Miejsca cięcia warto oprószyć węglem drzewnym lub preparatem grzybobójczym, by zapobiec infekcjom. Otrzymane fragmenty kłącza sadzimy od razu do ziemi na docelowe stanowisko lub do dużych pojemników, utrzymując stałą wilgotność podłoża.

Wysiew nasion gunnery jest również możliwy, choć nieco trudniejszy. Nasiona gunnerii są drobne i szybko tracą zdolność kiełkowania, dlatego najlepiej wysiewać je możliwie świeże (zaraz po dojrzeniu owoców). Wysiew przeprowadza się pod osłonami (np. w inspekcie lub domu) późną zimą albo wczesną wiosną. Nasiona należy wysiać na wilgotne, przepuszczalne podłoże (mieszanka torfu z piaskiem lub perlitem), lekko docisnąć do powierzchni gleby (bez przykrywania grubą warstwą ziemi, ponieważ potrzebują odrobiny światła do kiełkowania) i utrzymywać wysoką wilgotność przy temperaturze około 20-25°C. Kiełkowanie może trwać kilka tygodni. Siewki pikujemy ostrożnie, gdy wykształcą pierwsze liście właściwe, i dalej hodujemy w doniczkach do czasu, aż będą na tyle duże i zahartowane, by posadzić je w ogrodzie.

Sadzenie młodych roślin (uzyskanych z podziału lub siewek) do gruntu najlepiej przeprowadzać w drugiej połowie wiosny (maj/czerwiec), kiedy minie ryzyko przymrozków. Dzięki temu gunnera będzie miała cały sezon na ukorzenienie się i przygotowanie do zimy. Sadzonkę umieszczamy w wcześniej przygotowanym, żyznym podłożu. Ważne jest, by nie sadzić rośliny zbyt głęboko – wierzchołek kłącza (tzw. „serce” rośliny, skąd wyrastają liście) powinien znajdować się na poziomie powierzchni gleby (dokładnie na takiej głębokości, na jakiej rósł w doniczce). Zasypanie młodej gunnerii zbyt grubą warstwą ziemi grozi gniciem pąków i zamieraniem rośliny. Po posadzeniu delikatnie ugniatamy ziemię wokół rośliny i obficie ją podlewamy.

Uwaga: Ze względu na ogromne rozmiary, jakie gunnera osiąga w ciągu zaledwie 2-3 lat, zaleca się sadzić ją w miejscach, gdzie będzie miała przestrzeń do rozrastania się (średnica kępy może dochodzić nawet do 3-4 m). Nie jest to roślina odpowiednia do małych ogródków. Można ewentualnie uprawiać ją w bardzo dużych pojemnikach (np. półbeczkach), jednak wymaga to zapewnienia stale wilgotnego podłoża i zimowania takiego pojemnika w miejscu zabezpieczonym przed mrozem.

Nawożenie, podlewanie i pielęgnacja

Podlewanie: Gunnera olbrzymia ma duże zapotrzebowanie na wodę. Jej ogromne liście transpirują spore ilości wody, dlatego podłoże powinno być stale umiarkowanie wilgotne. Nie wolno dopuścić do przesuszenia ziemi, zwłaszcza latem – nawet krótkotrwała susza może spowodować więdnięcie, zasychanie liści, a w skrajnych przypadkach uszkodzenie kłącza. Roślinę należy podlewać regularnie i obficie, szczególnie w okresach bezdeszczowych. Doskonałym zabiegiem jest ściółkowanie gleby wokół gunnery grubą warstwą kompostu, kory lub liści. Ściółka pomaga zatrzymać wilgoć w glebie, zapobiega nadmiernemu nagrzewaniu się podłoża oraz ogranicza rozwój chwastów, które mogłyby konkurować o wodę i składniki pokarmowe.

Nawożenie: Gunnera olbrzymia to żarłoczna bylina o wysokich wymaganiach pokarmowych. Jeśli podczas sadzenia podłoże zostało wzbogacone obornikiem i kompostem, w pierwszym roku uprawy nie ma potrzeby dodatkowego nawożenia mineralnego – młoda roślina powinna czerpać wystarczającą ilość składników z przygotowanej gleby.

Gunnera olbrzymia doskonale pobiera pierwiastki z naturalnie przygotowanych gnojówek.

Od drugiego roku należy jednak regularnie zasilać gunnerę, ponieważ szybko rosnąc, zużywa ona duże ilości makro- i mikroelementów. Najlepsze rezultaty daje nawożenie organiczne. Wczesną wiosną, zaraz na początku wegetacji, rozkładamy wokół karpy solidną dawkę dobrze rozłożonego obornika lub kompostu i lekko mieszamy go z wierzchnią warstwą gleby (można przysypać cienką warstwą ziemi, aby ograniczyć ulatnianie azotu). Alternatywnie lub uzupełniająco można zastosować wieloskładnikowe nawozy mineralne o spowolnionym działaniu, bogate w azot, fosfor i potas – ten ostatni pierwiastek jest szczególnie ważny dla prawidłowego wzrostu i odporności gunnerii (niedobór potasu objawia się m.in. brązowieniem i zasychaniem brzegów liści). W sezonie wegetacyjnym (późna wiosna, lato) warto także dokarmiać roślinę płynnymi nawozami organicznymi, takimi jak gnojówka z pokrzywy (źródło azotu) czy skrzypu polnego (źródło krzemionki wzmacniającej tkanki roślin). Nawozy sztuczne w wysokich dawkach należy stosować ostrożnie – gunnera preferuje nawożenie naturalne, a nadmiar chemicznych nawozów azotowych może jej wręcz zaszkodzić.

Pielęgnacja: Poza podlewaniem i nawożeniem, gunnera olbrzymia nie wymaga wielu zabiegów pielęgnacyjnych, ale pewne czynności są wskazane. W sezonie warto usuwać uszkodzone czy zaschnięte liście – poprawi to walory ozdobne rośliny i zapobiegnie gniciu resztek przy karpie. Ze względu na szybki wzrost, należy kontrolować, czy gunnera nie zagłusza sąsiednich, mniejszych roślin – w razie potrzeby można przycinać zbyt ekspansywne liście przy samej ziemi. Odchwaszczanie wokół młodych egzemplarzy jest ważne zwłaszcza na początku uprawy (chwasty konkurują o wodę i składniki). Dobrze przygotowane podłoże i ściółkowanie w dużej mierze ograniczą ten problem. W okresie jesiennym, przed zimą, zwykle zaprzestaje się nawożenia, aby roślina mogła wejść w stan spoczynku i zdrewnieć (wzmocnić) u podstawy liści, co nieco zwiększy jej odporność na chłód.

Zimowanie i zabezpieczenie przed mrozem

Zimowanie gunnerii olbrzymiej jest najbardziej newralgicznym punktem uprawy tej rośliny w Polsce. Z racji pochodzenia z cieplejszego klimatu, gunnera nie toleruje silnych mrozów i bez odpowiedniego zabezpieczenia najczęściej ginie zimą. Istnieją dwa podejścia do zimowania: pozostawienie karpy w gruncie z zabezpieczeniem albo wykopanie i przeniesienie do chłodnego, zabezpieczonego pomieszczenia. Druga metoda (przechowywanie karpy np. w chłodnej piwnicy) jest rzadziej stosowana ze względu na duże rozmiary i wagę karpy, a także ryzyko jej przesuszenia. Najczęściej ogrodnicy decydują się na zimowanie w gruncie, stosując solidne okrycie.

Procedurę zabezpieczania gunnerii zaczynamy jesienią, gdy pojawią się pierwsze przymrozki. Początkowe delikatne przymrozki zazwyczaj uszkadzają i „ścinają” liście – stają się one czarne i wiotkie. Na tym etapie można pozostawić uszkodzone liście na roślinie przez kilka dni, by roślina powoli przechodziła w stan spoczynku.

Gdy prognozowane są dłuższe okresy chłodu, a nocne temperatury spadają kilka stopni poniżej zera, należy odciąć wszystkie liście tuż przy ziemi. Duże liście gunnerii warto od razu wykorzystać jako naturalną pierwszą warstwę okrycia – układamy je bezpośrednio na ściętej karpie, szczególnie nad wierzchołkiem wzrostu („sercem” rośliny). Liście posłużą jako izolacja i jednocześnie zabezpieczą pąki przed słońcem (które zimą mogłoby ogrzać i pobudzić roślinę do przedwczesnej wegetacji podczas chwilowych ociepleń).

Kolejnym krokiem jest zabezpieczenie przed mrozem i wilgocią. Gdy zapowiadane są spadki temperatur poniżej około -4°C, należy okryć karpę dodatkowo warstwą agrowłókniny lub juty. Przy nadejściu silniejszych, ciągłych mrozów (kilka dni z rzędu poniżej -5/-10°C), usypujemy nad karpą obfity kopiec z materiału izolującego. Najlepiej sprawdzą się suche liście, słoma lub siano – warstwa okrywy organicznej powinna mieć około 50-80 cm grubości. Im sroższa zima, tym więcej takiego materiału należy zastosować. Na tak przygotowany kopiec warto nałożyć dodatkowe okrycie chroniące przed wiatrem i wilgocią z zewnątrz: ponownie agrowłókninę, matę słomianą lub jutę. Całość można obłożyć gałęziami świerkowymi dla dociążenia albo nawet owinąć ostrożnie folią bąbelkową (przy ekstremalnych mrozach). Jeśli użyjemy folii, pamiętajmy, by zrobić w niej otwory – całkowicie szczelne okrycie foliowe mogłoby doprowadzić do zaparzenia i gnicia karpy podczas odwilży.

Tak zabezpieczona gunnera powinna przetrwać zimę, jednak warto ją co jakiś czas kontrolować w trakcie odwilży. W cieplejsze dni zimy (gdy temperatura przejściowo wzrośnie powyżej 0°C) dobrze jest lekko rozchylić okrycie lub umożliwić dostęp powietrza, aby zgromadzona wilgoć odparowała i by zapobiec rozwojowi pleśni czy gniciu kłącza. Na przedwiośniu, gdy miną największe mrozy a temperatura zaczyna się stabilizować na plusie, stopniowo usuwamy warstwy okrycia. Nie należy się jednak spieszyć z całkowitym odkryciem rośliny – wiosenne przymrozki również mogą uszkodzić młode, wybijające pędy. Dlatego jeśli po odkryciu gunnerii zapowiadane są przymrozki, warto prowizorycznie osłonić wybijające pąki (np. ponownie narzucić na noc agrowłókninę lub lekko obsypać suchymi liśćmi).

Choroby i szkodniki

Dobra wiadomość dla ogrodników jest taka, że gunnera olbrzymia na ogół nie jest mocno atakowana przez choroby ani szkodniki. Przy zapewnieniu jej optymalnych warunków roślina rośnie zdrowo i witalnie. Niemniej jednak, pewne problemy mogą się pojawić:

Choroby: Największym zagrożeniem chorobowym dla gunnerii jest gnicie kłącza lub podstawy liści, spowodowane nadmiarem wilgoci i brakiem przewiewu, szczególnie w okresie zimowym pod okryciem. Jeżeli okrywa zimowa będzie zbyt długo mokra, a roślina nie będzie miała dostępu powietrza, wówczas łatwo rozwijają się choroby grzybowe powodujące gnicie tkanki roślinnej. Dlatego tak ważne jest prawidłowe zimowanie (wentylowanie okrycia podczas odwilży). Inną możliwą do zaobserwowania chorobą jest plamistość liści (pojawianie się brązowych plam na liściach), która może wynikać z infekcji grzybowej lub z niedoborów pokarmowych (np. brak potasu) czy też z poparzenia słonecznego przy niedostatku wody. W uprawie gunnerii rzadko występuje mączniak prawdziwy czy inne typowe choroby liści, gdyż roślina preferuje wilgotne stanowiska. Kwiatostany gunnerii czasem mogą zasychać i zamierać wskutek infekcji (tzw. więdnięcie kwiatów), jednak ze względu na mało efektowny charakter kwiatów nie jest to duży problem z punktu widzenia dekoracyjności.

Szkodniki: Duże, soczyste liście gunnerii mogą przyciągać ślimaki (zarówno te oskorupione, jak i nagie). Ślimaki potrafią wygryzać dziury w liściach, szczególnie młodych lub nisko położonych. Warto monitorować roślinę wiosną i latem – w razie pojawienia się tych szkodników można zastosować typowe metody ochrony (ręczne wyłapywanie, pułapki na ślimaki, granulaty przeciw ślimakom rozsypane wokół rośliny). Innymi potencjalnymi szkodnikami mogą być mszyce, które sporadycznie mogą żerować na młodych pędach lub spodniej stronie liści (zwalczamy je odpowiednim środkiem owadobójczym lub opryskiem z szarego mydła). W ciepłych, suchych warunkach (np. gdy gunnera jest uprawiana w szklarni lub tunelu) mogą pojawić się przędziorki, objawiające się mozaikowymi przebarwieniami i zasychaniem liści – zapobiega temu utrzymanie wysokiej wilgotności powietrza. Czasami na ogonkach liściowych lub dolnej stronie liści osiadają tarczniki (skorupniki) – małe, brunatne, tarczkowate owady wysysające soki; usuwa się je mechanicznie lub chemicznie podobnie jak mszyce. Generalnie jednak przy uprawie gruntowej i zapewnieniu wilgotnego środowiska, inwazje szkodników zdarzają się rzadko, a najwięksi „wrogowie” gunnerii to czynniki pogodowe (susza latem i mróz zimą), nie zaś patogeny czy owady.

Zastosowanie ozdobne w ogrodzie

Ogromne rozmiary gunnerii olbrzymiej sprawiają, że stanowi ona unikatową ozdobę dużych ogrodów i parków. W małym ogródku może zdominować przestrzeń, ale w rozleglejszym założeniu potrafi stworzyć spektakularny, egzotyczny akcent. Najczęściej sadzi się ją jako soliter – pojedynczą, wyeksponowaną roślinę na tle trawnika, ściany domu lub ogrodzenia, czy na centralnym miejscu rabaty. Jej parasolowate liście od razu przyciągają uwagę i budują wrażenie dzikiego, tropikalnego gąszczu.

Tradycyjnie gunnera olbrzymia jest sadzona w pobliżu wody – nad brzegiem oczka wodnego, stawu lub strumienia. Lubi wilgotne podłoże, a sąsiedztwo wody dodatkowo zwiększa wilgotność powietrza, co jej służy. Komponuje się znakomicie z innymi roślinami lubiącymi podobne warunki. Warto ją łączyć z bylinami o dużych liściach i roślinami bagiennymi. Doskonałymi towarzyszami mogą być np.: języczka pomarańczowa (Ligularia dentata) o dużych ciemnych liściach i żółtych kwiatostanach, rodgersja (Rodgersia) o okazałych dłoniastych liściach, parzydło leśne (Aruncus) o pierzastych wiechach kwiatów, czy paprocie i hosty (funkie) wielkich odmian. Dobrze prezentuje się także na tle wysokich traw ozdobnych, takich jak miskanty. Ze względu na to, że gunnera rośnie szybko i ekspansywnie, należy sadzić ją w pewnym oddaleniu od delikatniejszych, niskich roślin – w przeciwnym razie jej liście mogą je zacienić i przytłoczyć. W większych ogrodach można tworzyć kompozycje z gunnerą w roli głównej, otaczając ją grupami roślin jednorocznych o kontrastowych kolorach lub fakturach liści, co stworzy efekt egzotycznej, kolorowej oazy.

Poza funkcją ozdobną, gunnera olbrzymia pełni rolę wręcz kolekcjonerską – z racji swoich rozmiarów i egzotycznego wyglądu jest prawdziwą chlubą dla ogrodnika-pasjonata. W okresie kwitnienia (późna wiosna, wczesne lato) pojawiają się masywne, maczugowate kwiatostany o czerwonawozielonkawej barwie, które choć ukryte pod liśćmi, dodają roślinie osobliwego uroku. Jesienią liście przebarwiają się na żółto-brązowo zanim zmarzną, co również bywa dekoracyjne. Dla wielu miłośników ogrodów posiadanie gunnerii jest synonimem posiadania czegoś wyjątkowego, co zadziwi gości i sprawi, że ogród stanie się niezapomniany.

Wymaganie	Optymalne warunki uprawy gunnerii olbrzymiej
Stanowisko	Osłonięte, ciepłe miejsce; półcień lub słońce (przy wysokiej wilgotności powietrza); z dala od silnych wiatrów
Gleba	Bardzo żyzna, próchniczna, stale wilgotna (ale przepuszczalna); bogata w kompost/obornik; pH zbliżone do obojętnego
Podlewanie	Obfite i regularne; nie dopuszczać do przesuszenia podłoża (szczególnie latem)
Nawożenie	Wysokie wymagania pokarmowe; coroczne nawożenie organiczne (kompost, obornik) na wiosnę; dodatkowo nawozy bogate w potas
Zimowanie	Niepełna mrozoodporność; wymaga grubego okrycia na zimę (liście, słoma, agrowłóknina); chronić karpę przed mrozem i nadmiarem wilgoci
Rozmnażanie	Podział kłącza wiosną (najłatwiej); wysiew nasion do inspektu (świeże nasiona, wilgotne podłoże)

FAQ – Najczęściej zadawane pytania

Czy gunnera olbrzymia przetrwa zimę w Polsce bez okrycia?
Niestety, w większości regionów Polski gunnera olbrzymia nie przetrwa zimy bez solidnego okrycia. Wyjątkiem mogą być bardzo łagodne zimy w najcieplejszych rejonach kraju, ale standardowo roślina ta wymaga zabezpieczenia przed mrozem. Bez okrycia kłącze przemarznie już przy temperaturze około -12°C. Dlatego zaleca się staranne okrycie gunnerii każdej zimy (patrz sekcja o zimowaniu powyżej), aby zwiększyć szanse jej przezimowania.

Jak szybko rośnie gunnera olbrzymia i jak duże są jej liście?
Gunnera olbrzymia rośnie bardzo szybko, jeśli ma odpowiednie warunki. Już w 2-3 lata po posadzeniu może osiągnąć docelowe rozmiary. Przeciętnie dorasta do około 2 metrów wysokości, a jej rozłożyste liście mogą osiągać średnicę od 1 do nawet 2 metrów (w optymalnych warunkach). W polskim klimacie liście zazwyczaj nie przekraczają 1-1,5 m średnicy, ale i tak robią ogromne wrażenie. Co roku wiosną z karpy wyrastają nowe liście, które w ciągu lata osiągają pełne rozmiary.

W jaki sposób rozmnożyć gunnerę – lepiej przez nasiona czy przez podział?
Jeśli dysponujemy już rosnącą rośliną mateczną, najłatwiejszym i najszybszym sposobem rozmnażania gunnerii jest podział kłącza wiosną. Ta metoda daje niemal natychmiastowy efekt w postaci dużej, ukorzenionej sadzonki. Wysiew nasion również jest możliwy, ale wymaga więcej czasu i cierpliwości – nasiona muszą najpierw wykiełkować (co trwa kilka tygodni), a siewki osiągną znaczące rozmiary dopiero po paru latach. Dodatkowo nasiona gunnerii szybko tracą żywotność, dlatego trzeba je wysiewać świeże. Podsumowując: podział kłącza jest polecany jako prostszy sposób, zaś wysiew nasion przydaje się, gdy nie mamy dostępu do dorosłej rośliny lub chcemy uzyskać wiele okazów naraz.

Czy gunnerę olbrzymią można uprawiać w donicy na tarasie?
Teoretycznie tak, ale praktycznie jest to dość trudne. Gunnera rośnie bardzo szybko i osiąga ogromne rozmiary, przez co potrzebuje naprawdę dużego pojemnika oraz stałej wilgoci. Donica musiałaby być na tyle duża, by pomieścić rozległe kłącze i utrzymywać dużo wilgotnego podłoża. Ponadto uprawiając gunnerę w donicy, trzeba ją zabezpieczyć na zimę – najlepiej przenieść do chłodnego, ale zabezpieczonego przed mrozem pomieszczenia, ponieważ bryła korzeniowa w pojemniku przemarza znacznie szybciej niż w gruncie. Podsumowując, uprawa w pojemniku jest możliwa na krótszą metę (np. dla młodej rośliny), ale docelowo najlepiej wysadzić gunnerę do gruntu w odpowiednich warunkach.

Gunnera Manicata Olbrzymia – Galeria Zdjęć

foto. | Canva Pro