Muchomor sromotnikowy zielonawy (Amanita phalloides), znany również jako muchomor sromotnikowy, to najgroźniejszy grzyb trujący w Europie, odpowiedzialny za zdecydowaną większość śmiertelnych zatruć grzybami. Ze względu na swój niepozorny, często mylący wygląd – przypominający jadalne gatunki, takie jak pieczarki, gąski czy gołąbki – jest szczególnie niebezpieczny dla niedoświadczonych grzybiarzy. Zjedzenie już jednego owocnika może zakończyć się śmiercią.
Bardzo często mylony przez kompletnie niedoświadczonych grzybiarzy z czubajką kanią. Chociaż to zupełnie inny grzyb – tak, to jest niestety często mylony grzyb z kanią.
Wygląd i cechy charakterystyczne
Kapelusz muchomora sromotnikowego w początkowej fazie ma kształt wypukły, później staje się bardziej płaski, czasem z niewielkim garbem pośrodku. Jego kolor bywa zmienny – od zielonkawego, oliwkowego, przez szarozielony, aż po prawie biały. Powierzchnia kapelusza jest lśniąca, gładka, często śliska, szczególnie po deszczu. Brzeg może być delikatnie prążkowany.
Trzon jest cylindryczny, smukły, z charakterystycznym zygzakowatym wzorem, zakończony bulwiastym zgrubieniem u podstawy. U jego nasady znajduje się wyraźna, workowata, biała pochwa, często porozrywana. Na trzonie obecny jest również zwisający pierścień, który z czasem może zaniknąć. Blaszki są białe, gęste i wolne. Miąższ biały, bez przebarwień po uszkodzeniu. Zapach mdły, słodkawy, lekko duszący – szczególnie u starszych egzemplarzy.
Grzybiarze Polska – Dołącz do grupy na Facebook’u.
Występowanie i środowisko
Muchomor sromotnikowy rośnie od lipca do października w lasach liściastych i mieszanych, najczęściej pod dębami, bukami, brzozami i grabami. Spotyka się go zarówno pojedynczo, jak i w niewielkich grupach. Preferuje gleby próchnicze, żyzne, dobrze przepuszczalne, często na skrajach dróg i ścieżek leśnych. Tworzy mikoryzę z wieloma gatunkami drzew.
Toksyczność i objawy zatrucia
Muchomor sromotnikowy zawiera wyjątkowo silne toksyny – amatoksyny (w tym α-amanitynę), które niszczą komórki wątroby i nerek. Objawy zatrucia pojawiają się dopiero po 6–24 godzinach, co utrudnia szybkie rozpoznanie i leczenie. Typowy przebieg zatrucia to:
- Faza utajona (6–12 h): brak objawów.
- Faza żołądkowo-jelitowa (12–24 h): bóle brzucha, wymioty, biegunka, odwodnienie.
- Faza pozornej poprawy (24–48 h): objawy ustępują, ale uszkodzenia narządów postępują.
- Faza niewydolności narządowej (48–72 h): ostra niewydolność wątroby, nerek, możliwa śmierć.
Leczenie wymaga hospitalizacji, często podania surowicy lub przeszczepu wątroby. Rokowanie zależy od szybkości reakcji – im później rozpoznane zatrucie, tym większe ryzyko śmierci.
Zagrożenie pomyłką z jadalnymi grzybami
Muchomor sromotnikowy bywa często mylony z:
- gąską zielonką (Tricholoma equestre) – ale gąska ma żółte blaszki i grubszą budowę,
- gołąbkiem zielonawym (Russula virescens) – który ma kapelusz z mozaikowym spękaniem i brak pochwy,
- pieczarkami (Agaricus spp.) – pieczarki mają różowe do ciemnobrązowych blaszki, a muchomor – zawsze białe.
Najważniejszymi cechami odróżniającymi są: pochwa u nasady trzonu, biały kolor blaszek i brak zapachu pieczarkowego.
Tabela – podstawowe cechy muchomora sromotnikowego
| Cecha | Opis |
|---|---|
| Okres występowania | Od lipca do października |
| Siedlisko | Lasy liściaste i mieszane, gleby próchnicze, pod dębami, bukami, brzozami |
| Kapelusz | Zielonkawy, biały lub oliwkowy, lśniący, gładki |
| Trzon | Smukły, zygzakowaty wzór, bulwiasta nasada z workowatą pochwą |
| Pierścień | Obecny, zwisający, może zanikać |
| Blaszki | Białe, gęste, wolne |
| Zapach | Mdły, słodkawy |
| Jadalność | Śmiertelnie trujący |
| Podobieństwo | Gąska zielonka, gołąbek zielonawy, pieczarki |
Najczęściej zadawane pytania o muchomora sromotnikowego
Czy muchomor sromotnikowy może zabić?
Tak – spożycie nawet małej ilości może prowadzić do śmierci przez uszkodzenie wątroby i nerek.
Jakie są pierwsze objawy zatrucia?
Początkowo brak objawów, potem silne bóle brzucha, biegunka, wymioty, a następnie niewydolność narządowa.
Jak odróżnić sromotnika od pieczarki?
Pieczarki mają różowe lub brązowe blaszki, sromotnik – zawsze białe. Sromotnik ma pochwę u nasady trzonu.
Czy można wyczuć zapach muchomora sromotnikowego?
Tak – jest mdły, słodkawy, duszący, zwłaszcza u starszych owocników.
Czy młode sromotniki są groźniejsze?
Tak – są trudniejsze do rozpoznania i zawierają tyle samo toksyn co dorosłe osobniki.
Czy gotowanie usuwa toksyny?
Nie – toksyny amatoksynowe są odporne na wysoką temperaturę, mrożenie i suszenie.
Czy możliwa jest pomyłka z gołąbkiem zielonawym?
Tak – ale gołąbek ma kapelusz o spękanej powierzchni i brak pochwy oraz pierścienia.
Czy dzieci są bardziej narażone?
Tak – nawet niewielka ilość może być dla nich śmiertelna.
Jakie leczenie stosuje się przy zatruciu?
Wymagana jest hospitalizacja, podanie antidotum, kroplówek, a czasem przeszczep wątroby.
Czy sromotnik rośnie w tych samych miejscach co jadalne grzyby?
Tak – często występuje obok gołąbków, pieczarek i gąsek, co zwiększa ryzyko pomyłki.
Inne trujące gatunki grzybów występujących w Polsce to:
Muchomor plamisty (Amanita pantherina) – opis i występowanie
Gołąbek wymiotny (Russula emetica) – opis i występowanie
Lisówka pomarańczowa (Hygrophoropsis aurantiaca) – opis i występowanie
Muchomor zielonawy (Amanita phalloides) – opis i występowanie
