Muchomor sromotnikowy zielonawy (Amanita phalloides) – opis i występowanie

Muchomor sromotnikowy zielonawy (Amanita phalloides), znany również jako muchomor sromotnikowy, to najgroźniejszy grzyb trujący w Europie, odpowiedzialny za zdecydowaną większość śmiertelnych zatruć grzybami. Ze względu na swój niepozorny, często mylący wygląd – przypominający jadalne gatunki, takie jak pieczarki, gąski czy gołąbki – jest szczególnie niebezpieczny dla niedoświadczonych grzybiarzy. Zjedzenie już jednego owocnika może zakończyć się śmiercią.

Bardzo często mylony przez kompletnie niedoświadczonych grzybiarzy z czubajką kanią. Chociaż to zupełnie inny grzyb – tak, to jest niestety często mylony grzyb z kanią.

Wygląd i cechy charakterystyczne

Kapelusz muchomora sromotnikowego w początkowej fazie ma kształt wypukły, później staje się bardziej płaski, czasem z niewielkim garbem pośrodku. Jego kolor bywa zmienny – od zielonkawego, oliwkowego, przez szarozielony, aż po prawie biały. Powierzchnia kapelusza jest lśniąca, gładka, często śliska, szczególnie po deszczu. Brzeg może być delikatnie prążkowany.

Trzon jest cylindryczny, smukły, z charakterystycznym zygzakowatym wzorem, zakończony bulwiastym zgrubieniem u podstawy. U jego nasady znajduje się wyraźna, workowata, biała pochwa, często porozrywana. Na trzonie obecny jest również zwisający pierścień, który z czasem może zaniknąć. Blaszki są białe, gęste i wolne. Miąższ biały, bez przebarwień po uszkodzeniu. Zapach mdły, słodkawy, lekko duszący – szczególnie u starszych egzemplarzy.

Występowanie i środowisko

Muchomor sromotnikowy rośnie od lipca do października w lasach liściastych i mieszanych, najczęściej pod dębami, bukami, brzozami i grabami. Spotyka się go zarówno pojedynczo, jak i w niewielkich grupach. Preferuje gleby próchnicze, żyzne, dobrze przepuszczalne, często na skrajach dróg i ścieżek leśnych. Tworzy mikoryzę z wieloma gatunkami drzew.

Toksyczność i objawy zatrucia

Muchomor sromotnikowy zawiera wyjątkowo silne toksyny – amatoksyny (w tym α-amanitynę), które niszczą komórki wątroby i nerek. Objawy zatrucia pojawiają się dopiero po 6–24 godzinach, co utrudnia szybkie rozpoznanie i leczenie. Typowy przebieg zatrucia to:

1. Faza utajona (6–12 h): brak objawów.
2. Faza żołądkowo-jelitowa (12–24 h): bóle brzucha, wymioty, biegunka, odwodnienie.
3. Faza pozornej poprawy (24–48 h): objawy ustępują, ale uszkodzenia narządów postępują.
4. Faza niewydolności narządowej (48–72 h): ostra niewydolność wątroby, nerek, możliwa śmierć.

Leczenie wymaga hospitalizacji, często podania surowicy lub przeszczepu wątroby. Rokowanie zależy od szybkości reakcji – im później rozpoznane zatrucie, tym większe ryzyko śmierci.

Zagrożenie pomyłką z jadalnymi grzybami

Muchomor sromotnikowy bywa często mylony z:

• gąską zielonką (Tricholoma equestre) – ale gąska ma żółte blaszki i grubszą budowę,
• gołąbkiem zielonawym (Russula virescens) – który ma kapelusz z mozaikowym spękaniem i brak pochwy,
• pieczarkami (Agaricus spp.) – pieczarki mają różowe do ciemnobrązowych blaszki, a muchomor – zawsze białe.

Najważniejszymi cechami odróżniającymi są: pochwa u nasady trzonu, biały kolor blaszek i brak zapachu pieczarkowego.

Tabela – podstawowe cechy muchomora sromotnikowego

Cecha	Opis
Okres występowania	Od lipca do października
Siedlisko	Lasy liściaste i mieszane, gleby próchnicze, pod dębami, bukami, brzozami
Kapelusz	Zielonkawy, biały lub oliwkowy, lśniący, gładki
Trzon	Smukły, zygzakowaty wzór, bulwiasta nasada z workowatą pochwą
Pierścień	Obecny, zwisający, może zanikać
Blaszki	Białe, gęste, wolne
Zapach	Mdły, słodkawy
Jadalność	Śmiertelnie trujący
Podobieństwo	Gąska zielonka, gołąbek zielonawy, pieczarki

Najczęściej zadawane pytania o muchomora sromotnikowego

Czy muchomor sromotnikowy może zabić?
Tak – spożycie nawet małej ilości może prowadzić do śmierci przez uszkodzenie wątroby i nerek.

Jakie są pierwsze objawy zatrucia?
Początkowo brak objawów, potem silne bóle brzucha, biegunka, wymioty, a następnie niewydolność narządowa.

Jak odróżnić sromotnika od pieczarki?
Pieczarki mają różowe lub brązowe blaszki, sromotnik – zawsze białe. Sromotnik ma pochwę u nasady trzonu.

Czy można wyczuć zapach muchomora sromotnikowego?
Tak – jest mdły, słodkawy, duszący, zwłaszcza u starszych owocników.

Czy młode sromotniki są groźniejsze?
Tak – są trudniejsze do rozpoznania i zawierają tyle samo toksyn co dorosłe osobniki.

Czy gotowanie usuwa toksyny?
Nie – toksyny amatoksynowe są odporne na wysoką temperaturę, mrożenie i suszenie.

Czy możliwa jest pomyłka z gołąbkiem zielonawym?
Tak – ale gołąbek ma kapelusz o spękanej powierzchni i brak pochwy oraz pierścienia.

Czy dzieci są bardziej narażone?
Tak – nawet niewielka ilość może być dla nich śmiertelna.

Jakie leczenie stosuje się przy zatruciu?
Wymagana jest hospitalizacja, podanie antidotum, kroplówek, a czasem przeszczep wątroby.

Czy sromotnik rośnie w tych samych miejscach co jadalne grzyby?
Tak – często występuje obok gołąbków, pieczarek i gąsek, co zwiększa ryzyko pomyłki.

Inne trujące gatunki grzybów występujących w Polsce to:

Muchomor plamisty (Amanita pantherina) – opis i występowanie

Gołąbek wymiotny (Russula emetica) – opis i występowanie

Lisówka pomarańczowa (Hygrophoropsis aurantiaca) – opis i występowanie

Muchomor zielonawy (Amanita phalloides) – opis i występowanie