Por, zwany także porem właściwym (Allium porrum), to jedno z najstarszych warzyw uprawnych na świecie. Choć często kojarzy się z prostym składnikiem zupy, w rzeczywistości jest niezwykle wartościowy – zarówno pod względem smakowym, jak i zdrowotnym. Jego delikatny aromat, przypominający połączenie cebuli i czosnku, sprawia, że znajduje szerokie zastosowanie w kuchni, a odporność na chłód czyni go niezastąpionym w jesiennych i zimowych ogrodach.
Charakterystyka i pochodzenie
Por pochodzi z obszarów wschodniego rejonu Morza Śródziemnego. Uprawiany był już w starożytnym Egipcie i Rzymie – wspominał o nim sam Neron, który podobno jadł pory codziennie, by poprawić głos. To warzywo cebulowe należy do tej samej rodziny co cebula i czosnek, jednak tworzy wydłużoną łodygę zamiast klasycznej cebuli. Część jadalna, czyli tzw. biała łodyga, to wybielona dolna część pędu.
Tabela: Por (Allium porrum) – wymagania uprawowe i cechy
| Cecha | Opis |
|---|---|
| Łacińska nazwa | Allium porrum |
| Rodzina botaniczna | Amarylkowate (Amaryllidaceae) |
| Stanowisko | Słoneczne, osłonięte od wiatru |
| Gleba | Żyzna, głęboko uprawiona, próchniczna, lekko wilgotna |
| Odczyn gleby | Obojętny lub lekko zasadowy (pH 6,5–7,5) |
| Podlewanie | Regularne, szczególnie podczas wzrostu łodyg |
| Wysiew | Luty–marzec (rozsada), maj–czerwiec (grunt) |
| Zbiory | Sierpień–grudzień (zależnie od odmiany) |
| Mrozoodporność | Dobra, część odmian zimuje w gruncie |
| Wysokość rośliny | 40–80 cm |
Uprawa pora – krok po kroku
Por najlepiej udaje się w glebie żyznej i głęboko spulchnionej. Przed sadzeniem warto wzbogacić ją dobrze rozłożonym kompostem lub obornikiem. Rośliny sadzi się dość głęboko, by dolne części były wybielone – można też stopniowo obsypywać ziemią rosnące pory, co zwiększa długość jadalnej, białej łodygi.
Nasiona wysiewa się w lutym lub marcu do skrzynek, a rozsadę wysadza na grządki po 8–10 tygodniach. Odmiany jesienne i zimowe można zbierać nawet do pierwszych przymrozków.
Por wymaga wilgoci, ale nie znosi zastojów wody. W okresie wzrostu dobrze reaguje na nawożenie organiczne – szczególnie gnojówkę z pokrzyw, biohumus lub kompostowy wyciąg z obornika.
Smak i zastosowanie w kuchni
Por ma delikatny, lekko słodkawy smak z nutą cebuli. Jest znakomity w zupach, sosach, zapiekankach, tartach i potrawach jednogarnkowych. Jego biała część jest miękka i łagodna, natomiast zielone liście – bardziej aromatyczne i włókniste – świetnie nadają się do wywarów i bulionów.
W kuchni francuskiej to składnik słynnej zupy vichyssoise, a w Polsce często dodaje się go do rosołu, surówek lub farszu do pierogów. Doskonale komponuje się z ziemniakami, marchewką, serem i jajkiem.
Właściwości zdrowotne
Por to naturalny sprzymierzeniec odporności. Zawiera siarczki, flawonoidy, witaminy A, C, K, E, kwas foliowy i błonnik, które wspierają układ krążenia i trawienie. Działa lekko odkażająco i moczopędnie, pomagając oczyścić organizm z toksyn. Regularne spożywanie pora wspiera regenerację tkanek i obniża poziom złego cholesterolu.
Ciekawostki o porze
- W starożytnym Egipcie por był symbolem siły i zdrowia.
- W Walii jest narodowym symbolem – walijscy żołnierze nosili go na hełmach podczas bitwy pod Poitiers (VII w.).
- Por należy do roślin tzw. fitoncydowych, czyli wydzielających naturalne substancje bakteriobójcze.
- Zimą może przetrwać w gruncie pod śniegiem – dlatego bywa jednym z ostatnich warzyw zbieranych z ogrodu.
FAQ – Najczęściej zadawane pytania o por (Allium porrum)
1. Kiedy sadzić por?
Najlepiej w maju lub czerwcu, gdy minie ryzyko przymrozków, z rozsady przygotowanej wcześniej w domu lub szklarni.
2. Jak długo rośnie por od wysiewu?
Od siewu do zbioru mija zwykle 120–180 dni w zależności od odmiany i warunków.
3. Czy por zimuje w gruncie?
Tak, niektóre odmiany zimowe są odporne na mróz i można je zbierać nawet spod śniegu.
4. Jak wybielić por?
Podczas wzrostu obsypuj rośliny ziemią lub sadź je w rowkach – to ograniczy dostęp światła i wybieli łodygi.
5. Czy por można uprawiać w donicy?
Tak, w dużej i głębokiej donicy z żyzną ziemią – najlepiej na balkonie słonecznym.
6. Jakie są odmiany pora?
Popularne to ‘Bartek’, ‘Kilian’, ‘Starozagorski Kamus’, ‘Elefant’ czy ‘Bulgarian Giant’.
7. Czy por jest zdrowy na surowo?
Tak, choć ma intensywny smak. Surowy por doskonale sprawdza się w surówkach i sałatkach.
8. Jak przechowywać por?
W chłodnym, wilgotnym miejscu – np. w piwnicy lub lodówce, owinięty w papier. Może wytrzymać nawet kilka tygodni.
9. Czy por jest dobry na odporność?
Tak, dzięki zawartości witaminy C, siarki i flawonoidów wspomaga układ odpornościowy.
10. Co można siać po porze?
Po porze warto sadzić rośliny dyniowate lub strączkowe, które odświeżą glebę.
