Uprawa groszku cukrowego w Polsce – kompendium wiedzy

Groszek cukrowy to pyszne i chrupiące warzywo strączkowe, które zyskuje coraz większą popularność w polskich ogrodach. Jego uprawa jest stosunkowo łatwa, a zbiory wynagradzają nas słodkim smakiem młodych strąków. Poniżej przedstawiamy kompletne kompendium wiedzy o uprawie groszku cukrowego w polskich warunkach – od siewu i pielęgnacji, przez ekologiczne nawożenie i ochronę, aż po zbiory i wykorzystanie w kuchni. Porady w tekście są przydatne zarówno dla początkujących ogrodników, jak i bardziej doświadczonych, obejmując uprawę w gruncie oraz w tunelach foliowych czy szklarniach.

Charakterystyka groszku cukrowego

Groszek cukrowy (Pisum sativum var. saccharatum) to odmiana grochu zwyczajnego, wyróżniająca się tym, że strąki pozbawione są twardej pergaminowej wyściółki i są jadalne w całości. W odróżnieniu od popularnego groszku zielonego (łuskanego), który uprawia się dla samych nasion, groszek cukrowy spożywamy wraz ze strąkami. Strąki groszku cukrowego mają spłaszczony lub lekko zaokrąglony kształt (zależnie od odmiany), osiągają długość około 6–10 cm i kryją wewnątrz kilka niewielkich, kulistych nasion. Są one intensywnie zielone, delikatne i wyjątkowo słodkie w smaku, szczególnie gdy zbierze się je młodo.

Roślina groszku cukrowego jest jednoroczna i zazwyczaj pnąca lub płożąca. Pędy mogą dorastać od ok. 50 cm (odmiany karłowe) do nawet 150–200 cm (odmiany wysokie). Większość odmian wymaga podpór, ponieważ pędy wspinają się za pomocą wąsów czepnych. Kwiaty groszku cukrowego są białe lub fioletowawe, pojawiają się w kilka tygodni po wschodach. Ze względu na swój pokrój groszek cukrowy nie ma dużych walorów ozdobnych, ale puszczony na kratkę lub płot może stworzyć bujną, zieloną zasłonę w czasie lata.

Warto wiedzieć, że groszek cukrowy należy do rodziny bobowatych (motylkowych) i żyje w symbiozie z bakteriami brodawkowymi wiążącymi azot atmosferyczny. Dzięki temu wzbogaca glebę w azot – po zakończeniu uprawy pozostawia ziemię żyźniejszą. Roślina nie zimuje w gruncie (ginie po jesiennych przymrozkach), więc uprawia się ją z nasion co roku od nowa.

Warunki klimatyczne i glebowe w Polsce

Groszek cukrowy najlepiej rośnie w klimacie umiarkowanym, w dość chłodnych warunkach. Optymalna temperatura wzrostu to około 13–18°C. Rośliny znoszą lekkie przymrozki – nasiona kiełkują już przy 4–7°C, a młode siewki wytrzymują spadki temperatur nawet do ok. -2°C. Dzięki temu uprawa groszku cukrowego w Polsce jest możliwa bardzo wczesną wiosną. Najlepsze rezultaty osiąga się przy siewie wiosennym, ponieważ groszek cukrowy źle znosi upały lata (wysoka temperatura i susza w czerwcu-lipcu mogą powodować zrzucanie kwiatów i słabsze wiązanie strąków).

Stanowisko pod uprawę powinno być słoneczne i osłonięte od wiatru. Silne wiatry mogą połamać delikatne łodygi, dlatego warto sadzić groszek w miejscu zacisznym lub osłonić go (np. żywopłotem, ścianą budynku czy tymczasową osłoną z agrowłókniny). Gleba natomiast powinna być żyzna, próchniczna, przepuszczalna i umiarkowanie wilgotna. Unikamy skrajności: na glebach ciężkich i podmokłych nasiona mogą zagniwać, a na glebach bardzo lekkich (piaszczystych) rośliny będą cierpieć przy niedostatku wody i materii organicznej. Optymalne pH podłoża to 6,0–7,5. W zbyt kwaśnej ziemi warto jesienią przed siewem zastosować wapnowanie. Dobrą praktyką jest przekopanie grządki jesienią z dodatkiem obornika lub kompostu, ale świeżego obornika nie dajemy tuż przed siewem – najlepiej uprawiać groszek w 2–3 roku po oborniku (czyli gdy nawożenie obornikiem było zastosowane na danym miejscu rok lub dwa wcześniej).

Ze względów fitosanitarnych należy zachować płodozmian. Nie uprawiamy groszku po sobie na tym samym stanowisku częściej niż co 4 lata. Unikamy też siewu po innych roślinach strączkowych (fasoli, bobie, soi itp.), aby nie przenosić specyficznych chorób i szkodników grochu. Dobrze natomiast sadzić groszek po warzywach, które korzystają z azotu pozostawionego w glebie (np. kapustne czy korzeniowe w następnym roku).

Uprawa groszku cukrowego pod osłonami (w tunelu foliowym lub szklarni) pozwala przyspieszyć zbiory o kilka tygodni. W osłonie można wysiewać nasiona już pod koniec lutego lub na początku marca, gdy w gruncie jeszcze panuje zima. Trzeba jednak pamiętać o wietrzeniu – w cieplejsze dni tunel lub szklarnię należy uchylać, aby temperatura nie przekraczała 25–28°C (powyżej 30°C kwitnienie może zostać zahamowane). W uprawie pod osłonami rośliny nie korzystają z opadów, dlatego konieczne jest regularne nawadnianie i kontrolowanie wilgotności gleby. Mimo, że groszek cukrowy to warzywo typowo gruntowe, można go z powodzeniem uprawiać także na balkonie – w dużych donicach lub skrzyniach (zapewniając min. 8–10 litrów ziemi na roślinę) oraz z podporą do wspinania.

Kalendarz uprawy groszku cukrowego

Poniżej przedstawiono orientacyjny kalendarz uprawy groszku cukrowego w polskim klimacie, uwzględniający uprawę w gruncie oraz pod osłonami:

Miesiąc	Uprawa w gruncie	Uprawa pod osłonami
Luty	Planowanie uprawy, przygotowanie grządki (gdy pogoda pozwala).	Możliwy najwcześniejszy siew w tunelu/szklarni pod koniec miesiąca.
Marzec	**Siew nasion do gruntu** (gdy tylko ziemia odmarznie). Początek wegetacji.	Wschody nasion wysianych w lutym; dalszy siew na początku marca. Stopniowe wietrzenie osłon w ciepłe dni.
Kwiecień	Dodatkowe siewy (do ok. połowy kwietnia). Wschody roślin z siewów marcowych. **Montaż podpór** i pierwsze pielenie.	Intensywny wzrost roślin – wymagają już podpór. Pod koniec miesiąca możliwe początki kwitnienia. Regularne podlewanie.
Maj	Silny wzrost pędów, początek kwitnienia (zwykle druga połowa maja). **Dbanie o wilgotność** gleby i odchwaszczanie.	**Pierwsze zbiory** (już od pocz. maja przy bardzo wczesnym siewie). Kontynuacja zbiorów co kilka dni; podlewanie w razie potrzeby.
Czerwiec	**Główne zbiory** groszku cukrowego (najczęściej od połowy czerwca). Zbieranie strąków sukcesywnie co 1–3 dni. Ochrona przed mszycami; regularne podlewanie w okresie kwitnienia i tworzenia strąków.	Zakończenie zbiorów z uprawy przyspieszonej (rośliny kończą plonowanie). Usuwanie roślin po zakończeniu zbiorów.
Lipiec	Ostatnie zbiory (jeśli wysiew był opóźniony lub odmiany późniejsze). Rośliny stopniowo zamierają – po zbiorach usunąć resztki z grządki. Ponowny siew latem jest rzadko praktykowany (upały utrudniają wzrost).	Okres poza uprawą groszku (tunel zwykle wykorzystany pod inne uprawy letnie). Ewentualny **ponowny siew** w końcu lata pod osłonami może dać jesienny plon, ale to ryzykowne z uwagi na wysokie temp.

Wysiew nasion – terminy i techniki siewu

Termin siewu: Groszek cukrowy wysiewa się wprost do gruntu bardzo wcześnie. Standardowy termin to marzec, gdy tylko ziemia odmarznie i pozwala na uprawę. Nasiona kiełkują już w niskich temperaturach, więc nie trzeba obawiać się chłodów – im wcześniejszy siew, tym lepiej. Nie należy zwlekać z siewem dłużej niż do około połowy kwietnia, ponieważ późniejszy zasiew spowoduje, że rośliny będą kwitły w okresie upałów (co obniża plon). W nieogrzewanym tunelu foliowym lub szklarni można wysiew rozpocząć jeszcze wcześniej – nawet pod koniec lutego lub na początku marca – aby przyspieszyć zbiory. Można także wysiać nasiona do małych doniczek w domu (pod koniec lutego) i otrzymane sadzonki wysadzić do gruntu na przełomie marca i kwietnia. Takie metody przyspieszania nie są jednak konieczne; groszek zwykle udaje się doskonale z siewu wprost do ziemi o odpowiedniej porze.

Technika siewu: Nasiona groszku cukrowego są dość duże, co ułatwia równomierny siew. Siejemy je punktowo na głębokość około 3–5 cm. Na ciężkich, gliniastych glebach siej płycej (3 cm), a na lżejszych i przepuszczalnych – bliżej 5 cm, by nasiona miały kontakt z wilgotną warstwą. Odstępy między nasionami w rzędzie wynoszą ok. 4–5 cm. Można także wysiewać po 2–3 nasiona razem co 8–10 cm (siew gniazdowy) – rośliny wyrosną w kępkach. Zachowujemy 20–30 cm odstępu między rzędami; dla odmian wysokich zaleca się bliżej 30 cm, żeby zapewnić przewiew między roślinami. Często stosuje się siew w dwóch równoległych rzędach oddalonych o ok. 20 cm, pomiędzy którymi planujemy ustawić podporę (np. siatkę) – groszek z dwóch stron będzie się po niej wspinał, tworząc zwarty rząd.

Przed siewem warto namoczyć nasiona w wodzie przez 8–12 godzin (np. przez noc). Napęczniałe nasiona szybciej i pewniej kiełkują. Można też zaprawić nasiona przeciw chorobom grzybowym – naturalnie (np. zaprawa czosnkowa, czyli moczenie nasion w wywarze z czosnku) lub chemicznie (zaprawa nasienna do grochu, jeśli zależy nam na maksymalnym zabezpieczeniu przed chorobami). Kiełkowanie trwa zwykle 1–2 tygodnie, w zależności od temperatury. Jeśli wysiew był bardzo gęsty i wzejdzie zbyt dużo roślin, można je lekko przerywać – usunąć najsłabsze siewki tak, aby pozostałe miały około 10 cm odstępu.

Sadzenie i pielęgnacja

Jeśli groszek był wysiany do doniczek i produkujemy rozsadę, młode siewki należy wysadzić na miejsce stałe, gdy mają ok. 5–10 cm wysokości i wykształciły kilka listków. Robimy to ostrożnie, z bryłą ziemi, zachowując rozstaw jak przy siewie (kilka centymetrów między roślinami w rzędzie, kilkadziesiąt cm między rzędami). Zdecydowana większość upraw groszku cukrowego odbywa się jednak przez siew bezpośrednio do gleby, bez produkcji rozsady.

Podlewanie: Groszek cukrowy potrzebuje umiarkowanej ilości wody. Po siewie ziemię utrzymujemy w stanie wilgotnym, aby nasiona mogły wykiełkować. Po wschodach rośliny dzięki głęboko sięgającym korzeniom potrafią częściowo same zaopatrzyć się w wodę, ale regularne podlewanie jest konieczne podczas przedłużających się okresów bezdeszczowych. Szczególnie ważne jest utrzymanie wilgotności w glebie w okresie kwitnienia i zawiązywania strąków – susza w tym czasie może spowodować zrzucanie kwiatów i drobne, łykowate strąki. Podlewamy rzadziej, ale obficiej, tak aby woda dotarła do głębszych warstw (20–30 cm), gdzie sięgają korzenie. Unikamy jednak przelewania i tworzenia zastojów wody (grozi to chorobami korzeni). W uprawie pod osłonami trzeba pamiętać o podlewaniu, ponieważ deszcz tam nie dociera – sprawdzamy glebę regularnie, aby nie przeschnęła.

Podpory: Kiedy siewki osiągną ok. 10–15 cm wysokości, warto zapewnić im podpory do wspinania. Mogą to być gałązki (wbite przy roślinach tzw. „choinki”), tyczki bambusowe, rozpięta poziomo siatka ogrodnicza lub sznurek rozciągnięty między palikami. Groszek cukrowy łatwo owija się wokół podpór dzięki wąsom czepnym. Wystarczy więc umieścić przy roślinach konstrukcję o wysokości ok. 1–1,5 m (w zależności od odmiany) i ewentualnie na początku pomagać siewkom kierując je na podpory. Odmiany wysokie absolutnie wymagają podpór, bo ich wiotkie łodygi położą się na ziemi. Odmiany karłowe (np. ~50 cm wysokości) teoretycznie radzą sobie bez podpór, ale nawet im niskie gałązki lub siatka wysokości 50–60 cm pomogą utrzymać pędy w górze i zapobiegną zaleganiu strąków na ziemi.

Pielenie: Utrzymanie grządki wolnej od chwastów jest ważne zwłaszcza na początku wzrostu groszku. Młode siewki rosną stosunkowo wolno i łatwo giną w konkurencji z chwastami. Należy systematycznie odchwaszczać (ręcznie lub używając małej motyczki) międzyrzędzia. Pielenie wykonujemy płytko, by nie uszkodzić korzeni groszku. Gdy rośliny podrosną i zaczną się ze sobą spleść, same częściowo zagłuszą wzrost chwastów – wtedy problem jest mniejszy. Można również zastosować ściółkowanie gleby wokół roślin (np. cienką warstwą skoszonej trawy lub kompostu), co ograniczy wyrastanie chwastów i pomoże utrzymać wilgoć.

W uprawie pod osłonami trzeba dodatkowo pamiętać o wietrzeniu tunelu/szklarni. W ciepłe dni otwieramy drzwi lub okna, aby zmniejszyć temperaturę i wilgotność. Zapobiega to chorobom grzybowym i wzmacnia rośliny. Groszek uprawiany w zbyt dusznych warunkach (bez przewiewu) może gorzej zapylać kwiaty i częściej chorować.

Nawożenie (metody ekologiczne)

Groszek cukrowy ma stosunkowo niewielkie wymagania pokarmowe w porównaniu do innych warzyw. Szczególnie nie wymaga silnego nawożenia azotem, ponieważ sam go częściowo dostarcza do gleby poprzez bakterie brodawkowe. Dlatego najlepiej postawić na nawozy organiczne i naturalne zasilanie gleby, zamiast wysokich dawek mineralnych.

Przed siewem warto przygotować podłoże, mieszając je z kompostem lub dobrze rozłożonym obornikiem (jeśli nie był stosowany niedawno). Taka dawka materii organicznej (np. 3–5 kg kompostu na 10 m²) zapewni wolno uwalniające się składniki pokarmowe na start. W trakcie wzrostu groszku zwykle nie potrzeba już intensywnego nawożenia, o ile gleba była żyzna.

W razie potrzeby (gdy rośliny rosną słabo, mają żółtawe liście świadczące o niedoborach) można zastosować dodatkowe dokarmianie organiczne. Bardzo dobrze działają płynne nawozy roślinne, np. gnojówka z pokrzyw (bogata w azot i mikroelementy) – stosowana w rozcieńczeniu na początku wzrostu – lub gnojówka z żywokostu (bogata w potas) – podawana w czasie kwitnienia i tworzenia strąków. Takie naturalne preparaty polewamy pod rośliny zamiast nawozów sztucznych. Można też użyć biohumusu (płynnej odżywki organicznej), zgodnie z zaleceniami na opakowaniu. Dodatkowym sposobem na dostarczenie potasu i wapnia jest posypanie ziemi popiołem drzewnym (garść na m²) – ale tylko jeśli gleba nie jest już zasadowa.

W sklepach dostępne są gotowe nawozy ekologiczne do warzyw, np. granulowane na bazie obornika kurzego, guano czy kompostu. Można je zastosować według instrukcji (zwykle mieszając z glebą wiosną przed siewem albo zasilając pogłównie w trakcie wzrostu).

Nawozy mineralne (sztuczne) stosujmy oszczędnie. Jeśli gleba jest bardzo uboga, można ewentualnie przed siewem dać wieloskładnikowy nawóz o zrównoważonym składzie lub mieszankę typu NPK w dawce ok. 30–40 g/m². Ważne, by nie przedawkować azotu – groszek go nie potrzebuje w dużej ilości. Lepiej skupić się na fosforze (wpływa na rozwój korzeni i kwitnienie) oraz potasie (ważny dla zawiązywania strąków). W uprawie ekologicznej pomijamy nawozy chemiczne całkowicie.

Po zakończeniu uprawy groszku warto wykonać zielony nawóz: przekopać resztki roślin z glebą lub przynajmniej pozostawić korzenie w ziemi. Z obumierających brodawek korzeniowych uwalnia się azot, który posłuży następnym roślinom na grządce. To naturalny sposób użyźnienia podłoża po warzywach strączkowych.

Zbiory – terminy, techniki, częstotliwość

Groszek cukrowy rośnie szybko – od siewu do pierwszych zbiorów mija zwykle około 60–70 dni (nieco dłużej u odmian późniejszych). Termin zbioru zależy od terminu siewu i odmiany: przy siewie marcowym pierwsze strąki zbieramy zwykle na przełomie maja i czerwca. W tunelu foliowym można zacząć zbierać nawet wcześniej, na początku maja (dzięki przyspieszeniu wegetacji). Ogólnie groszek cukrowy zalicza się do najwcześniejszych plonów w ogrodzie.

Strąki zbieramy gdy są młode i delikatne. Najsmaczniejsze są, gdy osiągną pełną długość właściwą dla odmiany, ale pozostają wąskie, a znajdujące się w nich nasionka są jeszcze małe. Taki strączek jest jasnozielony, lekko prześwitujący i elastyczny. Jeśli strąki zaczną wyraźnie grubieć, a nasiona wypełniają niemal całą przestrzeń – to znak, że są przejrzałe (mogą być już łykowate i mniej słodkie). Najlepiej zbierać strąki co 2–3 dni, regularnie, nie dopuszczając do pełnego dojrzenia nasion na krzakach. Częsty zbiór przedłuża okres owocowania – roślina będzie wydawać nowe kwiaty, chcąc „wysiać” nasiona.

Zrywając strąki, róbmy to ostrożnie. Najlepiej jedną ręką przytrzymać łodygę, a drugą oderwać strączek – zapobiega to przypadkowemu wyrwaniu lub połamaniu całej rośliny. Można też użyć nożyczek i odcinać ogonki strąków. Zbiory wykonujemy zazwyczaj rano lub w chłodne popołudnie, gdy rośliny nie są zwiędnięte od słońca – wtedy strąki są najbardziej jędrne i soczyste.

Świeżo zebrany groszek cukrowy smakuje najlepiej od razu po zebraniu. Z czasem zawarte w strąkach cukry zamieniają się w skrobię, przez co tracą słodycz. Jeśli nie możemy zjeść od razu całego plonu, przechowujmy strąki w lodówce (w woreczku lub pojemniku) – krótko, maksymalnie 2–3 dni. Nadwyżki warto też zamrozić: strąki najpierw blanszujemy przez 2–3 minuty we wrzątku, szybko schładzamy w zimnej wodzie i osuszamy, a następnie pakujemy do zamrażarki. Dzięki temu zachowamy ich smak i wartości odżywcze na dłużej.

Kiedy rośliny zakończą plonowanie (zazwyczaj pod koniec czerwca lub w lipcu, zależnie od terminu siewu), zaczną żółknąć i zasychać. To naturalne – groszek kończy żywot po wydaniu nasion. Można wówczas usunąć suche łodygi z grządki. Warto pozostawić korzenie w glebie lub rozdrobnić całe rośliny i przekopać z ziemią, by wzbogacić podłoże (jako zielony nawóz). Puste miejsce po groszku można wykorzystać pod uprawy poplonowe lub na późno letnie warzywa o krótkim okresie wegetacji.

Choroby i szkodniki groszku cukrowego

Mimo że groszek cukrowy uchodzi za warzywo łatwe w uprawie, może paść ofiarą niektórych chorób i szkodników. W uprawie amatorskiej najlepiej stosować metody zapobiegawcze i ekologiczne, a chemiczne środki ochrony roślin traktować jako ostateczność. Poniżej opis najczęstszych problemów oraz sposoby ich ograniczania.

Choroby: Do najczęstszych chorób groszku cukrowego należą:

• Mączniak prawdziwy – objawia się białym, mączystym nalotem na liściach i łodygach. Najczęściej pojawia się pod koniec sezonu, przy ciepłej i suchej aurze. Powoduje osłabienie roślin i wcześniejsze zasychanie liści. Zapobiega mu szeroki rozstaw roślin (przewiew), unikanie nadmiernego nawożenia azotem oraz opryski profilaktyczne wywarem ze skrzypu polnego czy rozcieńczonym mlekiem. Po zauważeniu pierwszych objawów można zastosować ekologiczny preparat siarkowy przeciw mączniakowi lub (w uprawie konwencjonalnej) fungicyd chemiczny.
• Fuzarioza (więdnięcie grochu) – choroba grzybowa powodująca żółknięcie liści od dołu, więdnięcie i zamieranie roślin. Sprzyja jej nadmiar wilgoci i temperatura powyżej 25°C. Zaatakowane rośliny należy niezwłocznie usuwać z grządki (nie kompostować). Zapobiega fuzariozie długi płodozmian (nie sadzimy grochu na tym samym miejscu przez kilka lat) oraz zaprawianie nasion przed siewem. Unikajmy też przelewania gleby – groszek woli lekki niedobór wody niż jej nadmiar.
• Askochytoza grochu (plamistość strąków) – objawia się brunatnymi plamami na strąkach, które często obejmują również liście i łodygi. Plamy mogą się łączyć, a strąki przedwcześnie się otwierają i gniją. Chorobie sprzyja chłodna i deszczowa pogoda. Zapobieganie: wysiew zdrowych, zaprawionych nasion, zmianowanie upraw, unikanie moczenia liści podczas podlewania. Po wystąpieniu objawów usuwa się porażone części roślin, a w razie potrzeby stosuje oprysk środkiem grzybobójczym.
• Wirusy (np. wirus mozaiki grochu) – powodują żółto-zielone mozaikowe przebarwienia liści, deformacje i zahamowanie wzrostu. Rośliny chore na wirus nie wydają plonu i niestety trzeba je usunąć, ponieważ nie ma leczenia. Wirusy przenoszone są przez mszyce; ograniczanie tych szkodników i wysiew zdrowych nasion to jedyne metody profilaktyki.

Szkodniki: Wśród szkodników atakujących groszek cukrowy najczęściej spotkać można:

• Mszyce – drobne zielone mszyce grochowe żerują na młodych pędach i spodniej stronie liści. Powodują zwijanie liści, osłabienie wzrostu, a dodatkowo mogą przenosić choroby wirusowe. Przy niewielkiej liczebności kolonie mszyc można zmyć silnym strumieniem wody lub opryskać rośliny roztworem szarego mydła z wodą. Dobre efekty dają też ekologiczne opryski wyciągiem z czosnku, cebuli czy pokrzywy. Naturalnymi wrogami mszyc są biedronki i złotooki – warto przyciągać je do ogrodu. W razie masowego pojawu mszyc, w ostateczności można zastosować dopuszczony insektycyd (np. na bazie pyretryny).
• Strąkowiec grochowy – to niewielki chrząszcz, którego larwy rozwijają się wewnątrz nasion grochu. Szkodę zauważamy zwykle dopiero po zbiorze nasion: widoczne są okrągłe dziurki w suchych nasionach, a w środku mogą być wyżerki. W przypadku groszku cukrowego, zbieranego w postaci zielonych strąków, szkodnik ten nie zdąży zazwyczaj wyrządzić szkód (bo nasiona nie dojrzewają na krzaku). Jeśli jednak planujemy zostawić trochę strąków na nasiona, warto po zbiorze je wyłuskać i przechować przez kilka dni w zamrażarce – to zabije ewentualne larwy. Zapobiegawczo pomaga też wczesny siew (roślina kończy owocowanie zanim chrząszcze złożą jaja) oraz dokładne usuwanie i niszczenie resztek roślin po zbiorze.
• Ćma (zawisak) strąkówek – różne gatunki motyli nocnych mogą składać jaja na roślinach grochu, a ich gąsienice wygryzają dziury w strąkach i nasionach. W Polsce najbardziej znany jest pachówka strąkóweczka, której larwy potrafią “robaczywić” groszek (to przez nie czasem trafiamy na robaka w strączku). Aby ograniczyć tego szkodnika, można zastosować drobną siatkę lub agrowłókninę osłaniającą rośliny w okresie kwitnienia – zapobiegnie to złożeniu jaj na kwiatach. Innym sposobem jest bardzo wczesny siew, by zbiory zakończyły się zanim szkodnik pojawi się masowo. W uprawach towarowych czasem wykonuje się opryski insektycydami na początku kwitnienia grochu, aby zniszczyć młode gąsienice (w ogrodzie przydomowym to raczej rzadko stosowane).
• Ślimaki i ptaki – te “szkodniki” pojawiają się już na starcie uprawy. Ślimaki (pomrowy, winniczki) lubią obgryzać kiełkujące siewki i młode listki groszku, zwłaszcza w wilgotne wiosny. Metody walki: ręczne zbieranie ślimaków, pułapki (np. zakopane naczynie z piwem) lub rozsypanie preparatu na ślimaki (np. granulki fosforanu żelaza – bezpieczne dla środowiska). Ptaki (głównie gołębie i wróble) wygrzebują świeżo posiane nasiona i mogą wyrywać kiełki z ziemi. Najlepiej od razu po siewie okryć grządkę cienką agrowłókniną lub siatką aż do momentu, gdy rośliny podrosną. Można też stosować odstraszacze (latawce z sylwetką drapieżnika, błyszczące tasiemki) – z różnym skutkiem. Dobrym sposobem jest sianie nasion nieco głębiej i zasłanianie ich warstwą drobnej ziemi – wtedy ptakom trudniej je wydobyć.

Podstawą ochrony groszku cukrowego jest profilaktyka. Zapewnienie roślinom dobrych warunków (przewiew, unikanie nadmiaru wilgoci), wysiew zdrowych nasion i zachowanie zmianowania zapobiega większości problemów. Wiele potencjalnych chorób można ograniczyć poprzez zaprawianie nasion naturalnymi metodami (np. przeciwgrzybowo) oraz unikanie sadzenia groszku na stanowiskach zainfekowanych (po sobie lub po innych bobowatych). Ekologiczne metody ochrony – takie jak opryski z wyciągów roślinnych, stosowanie pułapek i naturalnych wrogów szkodników – często w zupełności wystarczają w przydomowym ogródku. Jeśli jednak pojawi się poważna infekcja lub plaga, dopiero wtedy sięgajmy po środki chemiczne, pamiętając o przestrzeganiu okresu karencji (aby nie zbierać strąków z pozostałościami pestycydów).

Odmiany popularne w Polsce

Na rynku dostępnych jest wiele odmian nasion groszku cukrowego. Różnią się one siłą wzrostu (wysokością pędów), wielkością i kształtem strąków, a także terminem dojrzewania i smakiem. Poniżej zestawienie kilku popularnych odmian uprawianych w Polsce wraz z ich charakterystyką:

Odmiana	Cechy uprawowe	Cechy smakowe
‘Bajka’	Odmiana plenna, wysoko rosnąca. Termin średnio wczesny; wymaga podpór.	Strąki bardzo słodkie i delikatne w smaku; doskonałe do spożycia na surowo.
‘Hrabia’	Polska odmiana cukrowa, dająca obfity plon. Rośliny wysokie i silne, dobrze plonujące nawet w gorszych warunkach.	Strąki smaczne, słodkie; ceniona za wysoką jakość plonu.
‘Premium’	Bardzo wczesna – plonuje już po ~60 dniach od siewu. Rośliny średniej wysokości, tworzą duże strąki bez włókien.	Strąki kruche, wyjątkowo słodkie; idealne do spożycia na świeżo wiosną.
‘Iłówiecki’	Odmiana karłowa (wys. ok. 50 cm), wczesna. Strąki krótkie, tępo zakończone, pozbawione włókien; może rosnąć bez podpór.	Strąki o łagodnym, słodkawym smaku; delikatne, miękkie ścianki strąka.
‘Oregon Sugar Pod’	Znana zagraniczna odmiana (typ tzw. grochu łódeczkowego). Rośliny o umiarkowanym wzroście. Strąki szerokie, płaskie.	Smak słodki, choć mniej intensywny; strąki świetnie nadają się do dań stir-fry i kuchni azjatyckiej.
‘Hetman’	Odmiana średnio wczesna (~80 dni od siewu). Rośliny wysokie, plonujące długo. Strąki średniej długości, bez pergaminowej wyściółki.	Strąki bardzo soczyste, słodkie; zachowują miękkość nawet przy nieco późniejszym zbiorze.
‘Baron’	Bardzo wczesna odmiana karłowa (ok. 50 cm). Kwitnie wcześnie i szybko dojrzewa, tworząc mniej strąków na niskich roślinach.	Strąki słodkie i kruche; idealne do uprawy w pojemnikach i do bezpośredniego podjadania prosto z krzaczka.

Oprócz powyższych, dostępne są także inne odmiany – zarówno polskie, jak i zagraniczne. Wybierając odmianę, warto zwrócić uwagę na jej wysokość (czy wymaga wysokich podpór), czas dojrzewania (wczesna, średnia czy późna) oraz odporność na choroby (niektóre nowe odmiany są odporne np. na mączniaka). Dla urozmaicenia uprawy można posiać kilka różnych odmian – będziemy mieć dłuższy okres zbiorów i porównamy, która nam najbardziej odpowiada smakowo.

Smak i wykorzystanie kulinarne groszku cukrowego

Młode strąki groszku cukrowego są niezwykle smaczne – słodkie, soczyste i chrupiące. Można je jeść na surowo, prosto z ogrodu, co jest najzdrowszym i najsmaczniejszym sposobem (w surowych strączkach zachowujemy pełnię witamin, m.in. witaminę C, K, z grupy B, a także dużo błonnika i białka roślinnego). Surowy groszek cukrowy świetnie sprawdza się jako przekąska zamiast chipsów czy słodyczy – szczególnie dzieci go uwielbiają – oraz jako dodatek do sałatek, dekoracja kanapek czy składnik warzywnych przekąsek z dipami.

Strąki groszku cukrowego można też poddawać krótkiej obróbce termicznej. Warto je blanszować, gotować na parze lub smażyć na woku – zawsze krótko, zaledwie kilka minut, aby zachowały przyjemną chrupkość. W kuchni polskiej popularny jest sposób podania podobny do fasolki szparagowej: groszek cukrowy podsmażony na maśle z bułką tartą (wcześniej obgotowany 2–3 minuty). Stanowi pyszny dodatek do obiadu. Można go również dodawać do zup (wrzucając pod koniec gotowania, by się nie rozgotował) albo przyrządzać z niego zupy krem i purée (choć częściej do tego celu używa się klasycznego zielonego groszku łuskanego).

W kuchniach azjatyckich groszek cukrowy jest bardzo ceniony. Strączki dodaje się do dań typu stir-fry – krótkiego smażenia na dużym ogniu, najczęściej w woku, razem z innymi warzywami, mięsem czy tofu. Dzięki temu groszek zachowuje kolor i teksturę, dodając potrawie słodyczy i chrupkości. Popularne są także mieszanki mrożonych warzyw z groszkiem cukrowym, wykorzystywane np. w daniach chińskich. Ciekawostką jest japońska przekąska wasabi mame – chrupiące suszone (uprażone) nasiona groszku w pikantnej otoczce chrzanowej. Choć przygotowuje się ją głównie z grochu łuskanego, czasem używa się także małych nasion groszku cukrowego.

Nadmiar świeżego groszku cukrowego z ogrodu można z powodzeniem mrozić po krótkim obgotowaniu – zimą będzie jak znalazł do zup i potraw. Można też spróbować go zakonserwować: niektórzy marynują strączki w occie (podobnie jak ogórki konserwowe) uzyskując ciekawą piklowaną przekąskę. Generalnie jednak groszek cukrowy najlepiej smakuje świeży, więc zjada się go na bieżąco w sezonie. Jego słodki smak i uniwersalność w kuchni sprawiają, że pasuje do wielu potraw – od lekkich sałatek, przez dania obiadowe, po egzotyczne dania azjatyckie.

Ciekawostki z uprawy komercyjnej

• Wydajność: Z jednego hektara plantacji groszku cukrowego uzyskuje się średnio ok. 4–6 ton świeżych strąków. W sprzyjających warunkach plon może dochodzić nawet do 8–10 t/ha. Dla porównania, zwykły groch uprawiany na suche ziarno daje zwykle 2–4 t/ha.
• Rynek zbytu: Groszek cukrowy z upraw towarowych trafia na rynek głównie jako świeże warzywo. Rolnicy dostarczają go latem do hurtowni i sklepów, skąd w ciągu 1–2 dni od zbioru może trafić do konsumentów. Część plonu bywa również szybko mrożona – strączki blanszuje się i pakuje jako mrożonka, często w mieszankach warzywnych. Poza sezonem krajowym (czyli zimą) groszek cukrowy dostępny w polskich sklepach pochodzi z importu – np. z Kenii lub innych krajów o cieplejszym klimacie, gdzie jest uprawiany podczas naszej zimy.
• Opłacalność uprawy: Dzięki dopłatom unijnym do roślin strączkowych oraz pozytywnemu wpływowi na glebę groszek cukrowy jest atrakcyjny dla rolników jako element płodozmianu. Jednak z czysto ekonomicznego punktu widzenia opłacalność zależy od uzyskanej ceny i plonu. Szacuje się, że przy cenie skupu około 1200 zł za tonę strąków, plon rzędu 4 t/ha ledwie pokrywa koszty produkcji. Dopiero wyższa cena (np. 1500 zł/t i więcej) lub większy plon (5–6 t/ha) daje wyraźny zysk. Na szczęście rośnie zainteresowanie konsumentów świeżymi warzywami strączkowymi, co pozwala uzyskać lepsze ceny na rynku lokalnym (np. sprzedaż bezpośrednia na targu).
• Powierzchnia upraw: W Polsce z roku na rok zwiększa się areał upraw grochu (w tym groszku cukrowego). W 2023 roku łączna powierzchnia upraw grochu przekroczyła 118 tys. ha, co stanowi wzrost o kilkanaście tysięcy hektarów w stosunku do poprzedniego roku. Groszek cukrowy stanowi niewielki ułamek tej powierzchni, ale zyskuje popularność dzięki modzie na zdrowe odżywianie i poszukiwaniu nowych, atrakcyjnych warzyw na rynku.
• Historyczny przysmak: W dawnych czasach groszek cukrowy uchodził za luksusowe warzywo. We Francji w XVII wieku młode, słodkie strączki były wielkim przysmakiem na dworze króla Ludwika XIV – serwowano je elitom jako rarytas. Ówczesne odmiany groszku cukrowego nazywano “mange-tout” (fr. „jedz wszystko”), co podkreślało, że cały strąk nadaje się do zjedzenia. Dziś groszek cukrowy jest dostępny dla każdego i ceniony na całym świecie, ale nadal uchodzi za warzywo wyjątkowo smaczne.

FAQ – Najczęściej zadawane pytania

Kiedy siać groszek cukrowy?
Najlepiej wczesną wiosną – w marcu, gdy tylko da się wejść na grządki po zimie. Optymalnie do połowy kwietnia powinien być wysiany. W tunelu foliowym można wysiać już pod koniec lutego, aby przyspieszyć zbiory.

Czy groszek cukrowy można uprawiać w donicach?
Tak, można. Trzeba tylko zapewnić roślinom duże donice (minimum 8–10 litrów ziemi na roślinę) i podpory do wspinania. Najlepiej wybrać odmiany karłowe lub średnio wysokie. Donicę ustawiamy w słonecznym miejscu i regularnie podlewamy.

Jak często podlewać groszek cukrowy?
W czasie kiełkowania i tuż po wschodach gleba powinna być stale lekko wilgotna. Później podlewamy w miarę potrzeb – zwykle 1–2 razy w tygodniu obficie, o ile nie pada deszcz. Szczególnie ważne jest podlewanie podczas kwitnienia i tworzenia strąków; nie można dopuścić do przesuszenia ziemi w tym okresie.

Czy groszek cukrowy wymaga nawożenia azotem?
Nie, zwykle dodatkowy azot nie jest potrzebny. Groszek cukrowy sam wiąże azot z powietrza dzięki symbiozie z bakteriami. Wystarczy dać do gleby kompost przed siewem. Nadmiar nawozów azotowych może mu wręcz zaszkodzić (roślina będzie wtedy tworzyć dużo liści zamiast strąków).

Jakie podpory są najlepsze dla groszku cukrowego?
Najwygodniejsze są siatki ogrodnicze rozpięte na palikach lub druciane kratki, po których groszek może się wspinać. Można też wbić w ziemię pojedyncze tyczki bambusowe czy gałązki przy każdej kępce groszku. Ważne, by wysokość podpór odpowiadała odmianie – dla wysokich odmian około 1,5 m, dla karłowych wystarczy 0,5–0,8 m.

Kiedy zbierać strąki groszku cukrowego?
Już około 2 miesiące po siewie pojawiają się pierwsze strąki. Zbieramy je, gdy są jasnozielone, płaskie i miękkie w dotyku – zanim nasiona w środku mocno napęcznieją. Najczęściej zbiory przypadają na przełom maja i czerwca (przy wczesnym siewie). Strąki dojrzewają nierównomiernie, więc zaglądamy do grządki co parę dni i obrywamy te gotowe do jedzenia.

Dlaczego strąki groszku cukrowego zrobiły się twarde i łykowate?
Najpewniej zostały zebrane za późno. Gdy strąki dojrzewają i nasiona w środku robią się duże, ścianki strąka drewnieją i tracą delikatność. Takie przerośnięte strąki nie nadają się do jedzenia (choć można wyłuskać z nich groszek jak z grochu zwyczajnego). Aby groszek cukrowy był miękki i słodki, zrywaj strąki młodo, zanim staną się wypchane nasionami. Twardnienie strąków może też wystąpić, jeśli rośliny miały za mało wody podczas wzrostu – susza powoduje włóknienie tkanek.

Czy groszek cukrowy można jeść na surowo?
Tak – i to jest jeden z najlepszych sposobów spożywania groszku cukrowego! Strąki prosto z krzaczka są najsłodsze i najbogatsze w witaminy. Przed zjedzeniem wystarczy je opłukać. Surowy groszek cukrowy to świetna przekąska lub dodatek do sałatek. Oczywiście można go też krótko podsmażyć czy zblanszować, ale nie ma potrzeby długiego gotowania.